|
Tuzuvchilar: dosent Sh. A. Xaydarov Takrizchilar: prof. A. X. Ergashev Dos. X. Muxiddinov Ma'ruzalar matni, Kasbiy ta'lim yunalishi talabalari uchun muljallangan
|
| bet | 1/38 | | Sana | 24.11.2023 | | Hajmi | 0,71 Mb. | | #104725 |
Bog'liq Matematic modellashtirish Matn kasb talimi|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA TA'LIM VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK - IQTISODIYOT INSTITUTI
MATEMATIK MODELLARLASHTIRISH
fanidan ma'ruzalar matni
Qarshi – 2010 yil
Tuzuvchilar: dosent Sh.A.Xaydarov
Takrizchilar: prof. A.X.Ergashev
Dos. X.Muxiddinov
Ma'ruzalar matni, Kasbiy ta'lim yunalishi talabalari uchun muljallangan.
Ma'ruzalar matni «Axborot texnologiyalar va matematik modellashtirish» kafedrasi majlisida (№_______karor,________), iktisodiyot fakulteti uslubiy kengashida (№_______karor,_______), KMII uslubiy kengashida (№ _______karor,______) kurib chikildi va chop etishga tavsiya etildi.
Annotasiya. Ushbu ma'ruzalar matnida matematik modellashtirish asoslari, masalaning kuyilishi, modellashtirish boskichlari, modellashtirish usullari, echilish yullari va yunalishga tegishli ayrim masalalarni matematik modellarini tuzish, bashoratlash modellarini kurish, optimal echimlarini topishga doir mavzular yoritilgan.
Fan buyicha ma'ruzalar mavzusi
va ularga ajratilgan soat
№
|
Mavzu
|
Ajratilgan soat
|
1.
|
Kirish. Matematik modellashtirishning rivojlanish istiqbollari
|
2
|
2.
|
Matematik modellashtirish asoslari
|
2
|
3.
|
Matematik modellashtirish masalalarini echishning asosiy usullari
|
2
|
4.
|
Qishloq xo'jaligida yuk tashishni muqobillashtirish
|
2
|
5.
|
Agroinjeneriya masalalarini matematik modellashtirish va echish usullari
|
2
|
6.
|
Qishloq xo'jaligi mashinalaridan muqobil foydalanish masalalari
|
2
|
7.
|
Dehqonchilik va chorvachilik masalalarining matematik modellarini tuzish
|
2
|
8.
|
Qishloq xo'jaligida mashina-traktor parklaridan foydalanishni muqobillashtirish
|
2
|
|
Jami
|
16
|
KIRISh
Bizga ma'lumki, turli texnik, texnologik, iktisodiy va boshka jaraenlarga oid tadkikotlarda matematik usullarni kullash ushbu jaraenlarning konuniyatlarini urganishda muxim nazariy va amaliy natijalarga erishish imkoniyatini berdi.
Matematik modellashtirishda urganilaetgan jaraenning barcha xossalarini xisobga olish mumkin emas, albatta. Bunday jaraenlar uchun kuyiladigan asosiy talablar mezon vazifisini bajaradi.
Tanlangan tizimlarning turli faoliyat yunalishlarini urganish uchun xar xil matematik usullardan foydalaniladi. Bulardan eng muximlaridan biri matematik modellashtirishning optimallash nazariyasi va matematik dasturlashdir soxalaridir.
Chizikli algebra matematikaning mustakil soxasi sifatida XVIII asrda nemis matematigi Leybnes xamda shveysariyalik matematik G.Kramer tomonidan n ta noma'lumli n ta tenglamani echishning umumiy formulasi berilgandan keyin yuzaga keldi.
XIX asr urtalarida ingliz matematiklari Keni va Silvestr ishlarida matrisa tushunchasi kiritilib, matrisa xisobining asoslari berilgan. Bu soxada dastlab nemis olimi F. Gauss va fransuz matematigi K. Jardonlar katta ishlarni amalga oshirganlar.
Yuk tashishning optimal rejasini tuzish masalasi chizikli dasturlash masalasi tarikasida birinchi marta iktisodchi A.N.Tolstov tomonidan 1930 yil kuyilgan.
1931 yili venger matematigi B.Egervari chizikli dasturlashning xususiy xollaridan birining matematik kuyilishini tekshirib, bu masala keyinchalik "Tanlash problemasi" nomi bilan yuritila boshlandi. Bu masala amerikalik matematik G.U.Kun tomonidan rivojlantirilib, uning usuli Venger usuli deb atala boshlandi.
Chizikli dasturlash masalalarini tekshirishning sistematik tarakkieti 1939 yili akademik L.V.Kontorovich ishlari asosida boshlandi. Keyinchalik u M.K.Gavurin bilan birgalikda transport masalasini echadigan potensiallar usulini (1949y) yaratdi. Amerika adabietlarida transport masalasi 1941 yili F.L.Xichkok tomonidan kuyildi. Chizikli dasturlash masalasini echishning asosiy usuli simpleks usulini 1949 yili D.Dansig yaratdi.
XX asr urtalarida N. Viner tomonidan Kibernetika fanining yaratilishi va tez rivojlanishi bir kator unga yakin bulgan fanlarni paydo bulishiga va jadal rivojlanishiga olib keldi. Bunda matematik modellashtirish xisoblash mashinalari va tarmoklarni optimal boshkarish kabi kator kibernetik masalalarni echishda biriktiruvchi buginga aylandi.
Matematik model - ob'ekt eki jaraenlarning tenglama, tengsiz-lik, formula, jadval eki grafik kurinishidagi ifodasidir. Kibernetika esa murakkab ob'ektlar alokalarini va ularni boshkarishni modellashtirish xakidagi umumiy, yagona fandir.
Agar modelga kiruvchi faktorlardan bittasini kiymatini uzgaruvchi deb karab, kolganlarini shartli ravishda uzgarmas deb karasak, bir faktorli matematik modelni xosil kilamiz.
Agar xamma faktorlarni uzgaruvchi deb karasak, kup faktorli matematik modelga ega bulamiz.
Agar matematik modelning faktorlari xam uzi xam tasodifiy bulmasa, bunday model regression model deyilib, bunday modelni kurish jaraeni regression taxlil deyiladi.
Agar matematik modelning faktorlari xam uzi xam tasodifiy bulsa, bunday model korrelyasion model deyilib, bunday modelni kurish jaraeni korrelyasion taxlil deyiladi.
Chizikli xamda chiziksiz dasturlashning bundan keyingi rivojlanishi Ford, Fulkerson, Kun, Lenke, Gass, Chernes, Bil va Radnar ishlarida uz asosini topdi.
Matematik modellashtirish soxasida uzbek olimlaridan akademiklar S.X.Sirojiddinov. T.A.Sarimsokov, M.Saloxiddinov, V.K.Kobulov, A.N.Pirmuxammedov, M.I.Irmatov, N.S.Ziyadullaev kabilar xam munosib xissa kushganlar.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Tuzuvchilar: dosent Sh. A. Xaydarov Takrizchilar: prof. A. X. Ergashev Dos. X. Muxiddinov Ma'ruzalar matni, Kasbiy ta'lim yunalishi talabalari uchun muljallangan
|
