-§. QATTIQ JISMLAR MEXANIKASI. QATTIQ JISM NING

massalaming har bin ham ichki, ham tashqi kuchlar ta’sirida bo'ladi. Shuning 
uchunjismga moddiy nuqtalartizimi uchun olingan natijalami qo‘llash o‘rinlidir. 
Bunda: qattiq jismning massa markazi massasi jism massasiga teng bo‘lgan, 
jismga qo'yilgan hamma tashqi kuchlar ta’sirida harakat qiluvchi moddiy nuqta 
harakati kabi bo'ladi.
Olamdagi hamm a jismlarga (galaktikalar, yulduzlar, sayyoralar va 
h.k.) aylanma harakat xosdir. Ularning harakatini tushunish uchun 
aylanma harakat qonunlarini ko'rib chiqamiz.
Jismning o ‘z o ‘qi atrofida aylanishi burchak tezlik va burchak tezlanishi 
bilan belgilanadi. Burchak tezlik burilish burchagi —(p dan vaqt bo‘yicha 
olingan hosila kabi aniqlanadi.
Burchak tezligining vaqt bo‘yicha o ‘zgarishi burchak tezlanishi vektori 
E  bilan aniqlanadi.
Burchak tezlik va chiziqli tezlik vektorlari bir-biri bilan quyidagicha 
bog‘langan.
Uchala vektorlar 13-rasmda ko‘rsatilgan.
Bu yerda, r radius-vektor, u aylanish o‘qida yotuvchi istalgan O-nuqtadan 
o‘tkazilishi mumkin. Aylana bo‘ylab harakatlanuvchi moddiy nuqtaning impuls 
momentini topamiz. T a’rif bo‘yicha aylana bo‘ylab harakat qiluvchi moddiy 
nuqtaning impuls momenti:
„ 
L = [ r , mv ] \
(
1
)
(3)
13-rasmga asosan, R= r sin a; L 
y o ‘nalishi to y o'nalishi bilan mos 
keladi. Demak:
J=mR2 kattalik moddiy nuqta 
inersiya m om enti deyiladi:
Demak, £  vektor kattaligi:
L = m R2 • co= Усо 
(5)
13-rasm.
57

Undan vaqt bo‘yicha olingan hosila:

Download 3,55 Mb.