H ar qanday real tovush oddiy garmonik tebranish bo‘lmay, balki
m a’lum chastotalardan iborat garmonik tebranishlar to ‘plamidan
tashkil
topadi. Bu narsa quyidagi Furye teoremasiga asoslangan:
Ф
(t) — funksiya bilan aniqlanadigan, со — chastota bilan vaqt bo'yicha
davriy o ‘zgarayotgan istalgan fizik jarayon, chastotalari diskret (uzlukli)
k e tm a -k e tlik n i hosil qiluvchi cheksiz garm onik
teb ran ish larn in g
superpozitsiyasidan iborat, deb qaralishi mumkin.
Ф
(t) = Q +
cos(«co/ - a„)
( 11)
n = 1
Bunday Furye qatorining eng kichik chastotasi davriy jarayon chastotasi
со ga teng. Bu chastota
tovush toni deyiladi. Garmonik qatoming со ga karraü
(ya’ni, nco, n-butun sonlar)
qolgan chastotalari obertonlar deyiladi.
G a rm o n ik tashkil etuvchilarga t o ‘g ‘ri keluvchi am p litu d a la r C n-
koeffitsiyentlar nol qiymatlarini ham qabul qiladi.
Qaralayotgan tovushda
mavjud bo'lgan tebranishlar chastotalari to'plam i akustik spektr deyiladi.
Ham m a musiqa asboblarining tovushlari chiziqli akustik spektrga ega.
Obertonlarning nisbiy intensivligi tovushning
tembrini yoki uning
rangini
aniqlaydi. Tovush t o ‘lqinining chastotasi tovushning
yuksakligini,
tebranishlar amplitudasi tovush to'lqinining
qattiqligini aniqlaydi. Havoda,
xona haroratida tovushning tarqalish tezligi: V=340 m /s.
Harorat oshishi
bilan tovush tezligi absolut haroratdan olingan kvadrat ildiziga to ‘g ‘ri
proporsional bo‘ladi.
V ~ л/т ■
Eng m uhim i shuki, tovush to ‘lqinlari bilan dispersiya hodisasi, ya’ni
tovush tezliklarining chastotaga bog‘liqligi ro‘y bermaydi. Demak, turli
xil chastotali tovushlar bir xil tezlik bilan tarqaladi.
Bu narsa insonning
musiqani eshitishiga, kishining nutqini har
xil m asofalardan tembri
o ‘zgarmagan holda eshitish imkoniyatini beradi.
