u magnit oqimini o ‘zgartirish usullariga bog‘liq b o ‘lmay,
faqat oqimning
o ‘zgarish tezligi bilan aniqlanadi:
E¡ — — d f/ dt.
( 1)
(1) ifoda Faradey qonuni deyiladi. Bu ifodadagi «minus» ishorasi
Lens qoidasi asosida paydo bo‘ladi:
induksion tok doim o o ‘zini vujudga
keltirgan
sababga qaram a-qarshi y o ‘nalgandir.
Magnit induksiya oqimi birligi veber (Vb). lVb - magnit induksiyasi
1ТЛ b o ‘lgan b ir jin sli m agnit m a y d o n id a m aydon y o ‘n alish ig a
perpendikulär joylashgan 1 m2 yuzali yassi sirtdan o ‘tuvchi
magnit
oqimidir. Elektromagnit induksiyaning xususiy holi o ‘zinduksiyadir.
Konturdan oqib o ‘tuvchi tokning o ‘zgarishi magnit oqimining o ‘zgarishiga
olib keladi, buning natijasida, konturda EYK induktivlanadi.
Bu hodisa o ‘zinduksiya deyilib, o ‘zinduksiya EYK quyidagidan
aniqlanadi:
Eo.z = - L - d l / d t ,
(2)
bu yerda, proporsionallik koeffitsiyenti
L kontur induktivligi deyiladi.
Bio-Savar-Laplas qonuniga asosan,
В magnit maydoni o ‘zini vujudga
keltirgan tokka proporsionaldir:
В ~ I , magnit oqimi F esa magnit
induksiyasiga proporsionaldir:
ф ~ в ■
Natijada, magnit oqimi o'zini vujudga
keltirgan konturdagi tokka proporsional boiadi:
F = L I
(3)
L — induktivlik-konturning shakli va o ‘lchamiga, kontur joylashgan
muhitning magnit xususiyatiga bog‘liq (muhitning
magnit xususiyati ц —
magnit singdiruvchanlik bilan tavsiflanadi).
l
Induktivlik birligi genri (H). 1 H shunday
zanjirning induktivligiki, bu zanjirdan 1 A
o ‘zgarmas tok o'tganida vujudga keladigan
magnit oqimi lVb bo‘ladi.
Lens qoidasi bo‘yicha o'zinduksiya toki
shunday yo‘nalgan bo'ladiki,
u zanjirdagi
tok o ‘zgarishiga qarshilik ko‘rsatadi.
28-rasmdagi sxemada A'-kalit yopilsa,
L-
konturda magnit maydoni hosil qiluvchi /
tok qaror topadi. A'-kalit uzilsa, o ‘zinduksiya
28-rasm.
В
87
natijasida tok darhol 0 ga teng bolmasdan, qandaydir vaqt davomida
R qarshilik
orqali 1 dan 0 gacha kamayuvchi tok oqib turadi. Tokning yo'qolishi jarayonida
R - qarshilikda zanjirda bajarilgan ishga teng bo‘lgan issiqlik ajralib chiqadi.
L=const hoi uchun bu ishni hisoblaganda tokli kontur hosil qilgan magnit
maydoni energiyasining quyidagi ifodasi kelib chiqadi (28-rasm):
Magnetizm to ‘g‘risidagi ta’limotning rivojlanishidaAmper gipotezasi
m uhim ahamiyatga ega.
Bu gipotezaga asosan, m oddalarning magnit
xususiyatlari atom va molekulalar ichida aylanma harakat qiluvchi boshlang‘ich
toklar orqali vujudga keladi.
M oddaning magnit maydonini tavsiflaganda bu toklarni bir xil deb
olish mumkin. Bunda moddaning har bir molekulasi
Rm = = /
A
S magnit
momenti bilan tavsiflanadi, bu yerda, /—boshlang‘ich tok, »S'—tok harakat
qiluvchi kontur yuzasi. Agar modda magnitlanmagan bo'lsa,
molekular
toklar tartibsiz oriyentirlangan va ularning m agnit m aydonlarining
yig‘indisi nolga teng bo‘ladi. Tashqi magnit maydoni
Bo ta’sirida moddalar
u yoki bu tarzda m agnitlanadilar, ya’ni magnit m om enti hosil bo'lib,
Bo
- maydon bilan qo'shiluvchi qo‘shimcha magnit maydoni
B' vujudga keladi:
M oddalarning magnitlanishini
tavsiflash uchun J - magnitlanish
vektori (hajm birligidagi magnit m omenti) kiritiladi. Agar modda bir
jihsli bo‘lmasa:
w = L / . y 2
(4)
