Ikkinchi qonuni.
Istalgan berk kontur uchun kuchlanish tushishining
algebraik yig‘ indisi shu konturda ta’sir ko‘rsatayotgan
EYK laming algebraik
yig‘indisiga teng bo‘ladi.
Z l k Rk = I Ek
(19)
(19 tenglam aga kiruvchilarning yig‘indisini tuzganda,
konturda
olinayotgan aylanish yo‘nalishi tok kuchi va EYK ning yo'nalishi bilan
mos kelsa,
ulam ing ishorasi musbat, agar mos kelmasa manfiy b o ‘ladi.
0 ‘tkazgichdan o ‘tayotgan tok ish bajaradi va o ‘tkazgichni qizishga
olib keladi. Joul va undan mustaqil ravishda Lens (rus olimi)
tajribada
aniqlashdiki, o ‘tkazgichda ajralib chiqqan issiqlik miqdori qarshilikka,
tok kuchi kvadratiga va o ‘tish vaqtiga to ‘g‘ri proporsionaldir:
Q = R2 I t .
(20)
Metall o ‘tkazgichlardagi tok tashuvchilam ing
tabiatini Tolm en va
Styuart 1916-yilda tajribada aniqlashdi. Ular G.A.Lorensning, tez harakat
qiluvchi metall o ‘tkazgichlar birdan to ‘xtatilsa, ulardagi tok tashuvchilar
o ‘z inersiyalari b o ‘yicha harakatini
davom ettirishlari kerak, degan
g‘oyasidan foydalanib, katta tezlik bilan aylanayotgan g‘altakda bu g‘oyani
amalga oshirdilar va bu bilan metallarda tok
tashuvchilar elektronlar
ekanligini ko ‘rsatdilar.
Elektr maydonining tashqi zanjirda bajarayotgan ishi foydali ish bo‘lib,
u tashqi kuchlar bajarayotgan umumiy ishning bir qismidir,
qolgan qismi
esa o'tkazgich ichida elektron gazning ishqalanishini yengish uchun sarf
bo‘ladi. Zanjiming F.I.K. ni topamiz:
tashqi
^
Lekin, U = IR ,
£ =1 (R +r) larni hisobga olsak:
I ( R + r)
R + r '
Shunday qilib, zanjiming F.I.K. tashqi va ichki qarshiliklaming nisbati
bilan aniqlanar ekan.
Bunda,
R » r bo'lsa, r| — qiymati birga yaqinlashadi.
R = r, b o ‘lsa, r) = 0,5 yoki r| = 50 %;
R « r b o ‘lsa, T) — qiymati nolga intiladi.
Tashqi qarshilik o ‘zgarganda zanjir F.I.K. ning o ‘zgarishini
tashqi
kuchlar beradigan q u w a t o'zgarishi bilan aralashtirmaslik kerak. Zanjir
82
F.I.K . ning kamayishi bilan
tashqi kuchlar quw ati oshadi, chunki
R
ning kamayishi / - tok kuchining keskin oshishiga olib keladi va bunda
elektron gazning sirkulatsiyasi tezligi oshadi.
