-§. MAGNIT TA’SIRI TO‘G‘RISIDAGI HOZIRGI

Download 3,55 Mb. Pdf ko'rish
bet	80/141
Sana	20.12.2023
Hajmi	3,55 Mb.
	#124530

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 141

Bog'liq
‘. T. ‘Sar0v tabiatshunoslik

29-§. MAGNIT TA’SIRI TO‘G‘RISIDAGI HOZIRGI
ZAMON TASAWURLARI
M ag n it maydoni va uning tavsifi
Hozirgi zamon fizikasida magnetizm alohida bir bo‘lim bo‘lib, fizika
fanining yetakchi bo‘limlari bilan o ‘zaro bog‘langan. U moddaning magnit
m aydoni bilan o ‘zaro ta’sirini o ‘rganadi. Magnit maydoni qayerda va
qanday hosil bo‘ladi? Tajribalar ko‘rsatadiki, harakatlanayotgan ixtiyoriy
zaryadlar o ‘zaro ta ’sirda b o ‘ladilar. M asalan, ikkita parallel tokli
o ‘tkazgichlardan o ‘tuvchi toklarning yo'nalishi bir xil bo‘lsa, o ‘tkaz-
gichlar bir-biriga tortiladi, agar yo‘nalishi har xil bo‘lsa bir-birini itaradi.
Toklarning o ‘zaro ta ’siri magnit maydoni deb ataluvchi maydon
orqali amalga oshiriladi. Magnit maydoni o ‘zida harakatlanayotgan zaryadga
ta ’sir kuchi orqali namoyon bo‘ladi. Qo‘zg‘almas zaryadga magnit maydoni
ta ’sir ko‘rsatmaydi. Harakatlanayotgan har qanday zaryad atrofida magnit
maydoni vujudga keladi.
H ar qanday atom ning tarkibida harakatlanayotgan zaryadlar mavjud
b o 'lg an lig i u ch u n , xoh jo n li, xoh jo n siz b o 'lg a n jism la r m agnit
xususiyatiga ega bo‘ladilar. Shuning uchun magnetizmning tabiatini va
uning asosiy qonunlarini bilmasdan turib bizni o ‘rab turgan olamni
chuqur tushunib boMmaydi.
M agnit maydoni g — magnit induksiyasi vektori bilan tavsiflanadi.
T o ‘g ‘ri chiziqli tok o ‘tkazgich uchun m agnit induksiyasi vektori
quyidagicha aniqlanadi (23-rasm):
I
b
\ = J ^ - - — ,
( i)
I '
4
k

r
bu yerda, Ho = 4n • 10'7 G n / m magnit
doimiysi. B — yo‘nalishi qog‘oz yuzasiga
perpendikular, ya’ni o ‘tkazgichga ham
zaryad tezligi yo'nalishiga ham perpen-
d ik u la rd ir (A -n u q ta d a ). M ag n it in
duksiyasi m agnit m aydonining asosiy
xususiyati b o‘lib, SI sistemasida uning
o ‘lchov birligi tesla (Tl) boMadi.
23-rasm
83

Magnit maydonining yana bir xususiyati «magnit maydon kuch-
langanligi (H )» deb ataladi. Bu qo‘shimcha ta ’rif H ning kiritilganligi
tabiatda ikkita bir-biridan tubdan farq qiluvchi erkin va bog‘langan
toklam ing mavjudligidan kelib chiqqan.
Erkin toklar — erkin harakatlanuvchi zaryadlaming tokidir, bu tok
asboblar (ampermetrlar) yordamida o ‘lchanadi. Bog'langan toklar —
harakatlanayotgan zaryadlaming tokidir, bu toklarni acboblar yordamida
o ‘lchash mumkin emas, masalan, ular atomda harakatlanuvchi elektronlar
yoki atom yadrosidagi protonlar tokidir. Magnit maydoniga ikkala zaryad
ham o ‘z ulushini qo‘shadi. Erkin zaryadlaming harakatiga magnit maydon
kuchlanganligi H to‘g‘ri keladi. Moddadagi magnit maydoni quyidagi ifoda
orqali topiladi:
bu yerda, M — m oddaning nisbiy magnit singdiruvchanligi deyiladi. SI
sistemasida N ning o ‘lchov birligi (A / m ).

Download 3,55 Mb.

1 ... 76 77 78 79 80 81 82 83 ... 141

Download 3,55 Mb.

Pdf ko'rish