Ferromagnetiklar m agnitlani-
shining (/) magnit maydoniga
(H)
bog‘liqligi murakkab ko‘rinishga ega
(30-rasm ). Rasmdan ko'rinadiki,
m a’lum magnit maydonida magnit-
lanish to‘yinishga erishadi
(JT).
T a’rifga k»‘ra, magnit m aydon
kuchlanganligi:
bundan
H = — B - J
Ho
B = \i0H + J
(7)
(
8
)
A gar
m agnit m aydoni H ni qiym ati va y o 'n alish i b o ‘yicha
o ‘zgartirsak, ferromagnetiklar uchun xos bo'lgan «gisterezis sirtm og‘i»
ni hosil qilamiz (31-rasm).
Bk — qoldiq induksiya,
Hcning qiymati koersitiv kuch deyiladi. Qoldiq
induksiyaning mavjudligi 0 ‘zgarmas magnitlar yasash imkoniyatini beradi.
Koersitiv kuch /V qanchalik katta bo‘lsa, magnit o‘z xususiyatini shunchalik
yaxshi saqlaydi. Ferrom agnetik qizdirilsa,
Kyuri nuqtasi deb ataluvchi
( T k)
m a ’lu m
h a r o r a td a
B
ferromagnetik o‘z xususiyatlarini
yo‘qotib paramagnetikka aylanadi.
Agar harorat Tk dan pasaytirilsa,
ferro m ag n it x ususiyatlari yana
tiklanadi. Masalan,
tem ir uchun
Kyuri nuqtasi 768°C ga teng.
Ferromagnetizm tabiati ancha
m urakkab b o ‘lib, klassik fizika
doirasida uni tushuntirib bo‘lmaydi.
Faqatgina kvant mexanikasi paydo
bo‘lgandan so‘ng ferromagnitlarda
o ‘zaro almashinuvchi kuchlar deb
ataluvchi alohida kuchlar tufayli
H
90
elektronlarning
xususiy
(spin) magnit m om ent-
lari b ir-b iriga parallel
joylashishi k o‘rsatib be-
rildi.
E lek tro nn ing spini
e le k tro n n in g
fazodagi
harakati natijasida emas,
balki elektrondagi modda-
laming ichki harakati tufayli paydo bo‘ladi. Bu harakat oddiy aylanma harakat
emas.
Ferromagnetiklarda o‘zaro almashinuvchi kuchlar elektronlarning spin
magnit m om entlarini, «domenlar» deb ataluvchi kichik sohalar ichida
bir-biriga parallel yo'naltiradi. H ar bir dom enda ferromagnetik spontan
(o‘z-o‘zidan, tashqi magnit maydoni qo'yilmasdan) ravishda to‘yinishgacha
magnitlangan bo‘ladi. Turli dom enlarning yig‘indi
magnit m omentlari
turlicha yo‘nalishda bo‘lganligi sababli, tashqi magnit maydoni bo'lmagan
holda butun jismning magnit momenti nolga teng bo‘ladi (32-rasm).
D om enlar o ‘lchamlari 1+10 mkm chamasida bo‘ladi.
Ferrom agnetik jism m agnit m aydoniga kiritilganda, d o m e n la r'
chegarasining siljishi sodir bo‘ladi (kuchsiz maydonlarda). Natijada, magnit
m omentlari
H yo'nalishi bilan kichik burchak tashkil qilgan dom enlar
kattalashadi va domenlarning magnit momentlari tashqi maydon yo‘nalishi
bo‘ylab aylanadi. Ferromagnetik ichidagi bu jarayonlar qaytuvchan bo‘lmay,
u gisterezisga olib keladi.
Magnitlanish jarayonida moddalarning shakli va o ‘lchamlari o ‘zgaradi.
Bu hodisa
