|
0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va
|
| bet | 9/109 | | Sana | 14.02.2024 | | Hajmi | 22,48 Mb. | | #156599 |
Bog'liq TO‘QUYCHILIK MAXSUS TEXNOLOGIYASI VA JIHOZLARI ALIMBOYEV (1)2.2-rasm. Friksion uzatma.
(pog‘onasiz) o'zgartirish yo‘li bilan uzatishni amalga oshirish mumkin; friksion katoklar bir-biriga nisbatan sirpanadi, bu esa harakatga keltirilayotgan mexanizm detallarini sinishdan saqlaydi. Kamchiliklari: uzatiladigan quwat kattaligi cheklangan, vallar va vallarning tayanchlariga katta kuch tushadi, katoklar o‘zaro sirpanishi oqibatida uzatish soni o‘zgarib turadi; katoklar ortiqcha yeyiladi, buning oqibatida uzatma biroz shovqin chiqarib ishlaydi; foydali ish koeffitsiyenti nisbatan kichik.
Yetakchi va yetaklanuvchi zvenolar orasida sirpanish bo'l- magan holda uzatmaning uzatish soni quyidagicha aniqlanadi:
Ammo friksion uzatma ishlaganda hamma vaqt sirpanish yuz beradi. Sirpanish miqdori uzatmaning konstruksiyasi, kuch va boshqa omillaiga bog'liq.
Yetaklanuvchi val burchak tezligining pog'onali o'zgarishini ta’minlaydigan friksion uzatmalar variatorlar deb ataladi.
To'quv dastgohida friksion uzatma bosh valga elektr dvigateldan harakat uzatuvchi vosita bo'lib xizmat qiladi.
Mashinasozlikda eng ko'p tarqalgan uzatmalar shesternali (tishli) uzatmalardir. Ularning asosiy afzalliklari quyidagilar: FIK yuqori, ixcham, ishonchli ishlaydi, ishlatish oddiy, uzatish soni o'zgarmas, uzatadigan quvvatlar diapozoni katta (kilo- vattning minglarcha ulushlaridan to o'n minglarcha kilovattgacha). Shesternali uzatmalarning asosiy kamchiliklariga ularni tay- yorlashning nisbatan murakkabligi (maxsus jihozlar va asboblar zarurligi) va noaniq tayyorlanganida katta tezlikda shovqin chiqarib ishlashi kiradi. Yetakchi va yetaklanuvchi vallarning o'qlari orasidagi masofa katta bo'lganida shesternali uzatmalar juda beso'naqay bo'lib chiqadi va bunday hollarda ulardan foydalanish samarasiz bo'ladi.
Yetakchi va yetaklanuvchi vallar geometrik o'qlarining bir- biriga nisbatan vaziyatiga qarab tishli uzatmalar quyidagi xillarga bo'linadi:
parallel o'qli vallarda ishlatiladigan silindrik g'ildirakli uzatmalar;
Silindrik tishli g‘ildiragi bo‘lgan uzatmalar eng keng tarqalgan. Tishlarning yasalishiga qarab to‘g‘ri, qiya va shevron tishli g‘ildiraklar (shesternalar) bo'ladi.
Silindrik tishli shesternalar ichki va tashqi ilashishli bo'lishi mumkin.
Konussimon g'ildiraklar to'g'ri tishli, qiya tishli va egri tishli qilib tayyorlanadi.
Konstruksiyasiga qarab quyidagi tishli uzatmalar bo'ladi: ochiq uzatmalar (korpusga joylanmagan; chang va jflosliklar ta ’siridagi uzatmalar) va yopiq uzatmalar (maxsus korpusga joylangan, tashqaridan chang kirishdan himoyalangan va korpusdagi moy vannasidan doimo moylanib turadigan yoki tishlarning ilashgan joyiga tushgan moy bilan moylanib turadigan uzatmalar).
Tishli g'ildiraklarni tayyorlashda talab etilgan aniqlik ular ning aylanma tezligiga juda ham bog'liq. Aniqlik yetarlicha bo'l- maganida va tezlik katta bo'lganida tishli g'ildirak ancha shovqin chiqarib ishlaydi, tishlarga esa qo'shimcha (dinamik) kuch tushadi.
Shesternali uzatmalaming kinematikasi, 2.3-rasmda silindrik tishli uzatmalaming sxemalari tasvirlangan. Yetakchi valga o'tqazilgan shesternalardan birining tishi juft g'ildirakning boti- g'iga kiradi. Aylanayotgan yetakchi g'ildirakning tishi yetak lanuvchi g'ildirakni biror burchakka burilishga majbur qiladi, shundan keyin tishlarning ikkinchi va hokazo juftlari ilashishga kiradi. Shunday qilib, yetaklanuvchi g'ildirak uzluksiz aylanma harakatga keltiriladi.
|
| |
