7.
Yo‘llarni qishki saqlash
?
8.
Yo‘lni ko‘kalamzorlashtirig nima
?
9.
Yo‘lning ishlash qobiliyati nima?
10.
Hisobiy tezlikni ta’minlanganlik ekspluatastion koeffistienti nima?
11.
Ta’mirlashlararo muddat deganda nima tushuniladi?
12.
Yo‘lning xizmat muddatiga ta’rif bering?
13.
Amaliyotda ta’mirlashlararo muddatlar nimasi bilan farqlanadi?
14.
Yo‘l to‘shamasi xisobiy xizmat muddati nima?
15.
Normativ ta’mirlashlararo xizmat muddati nima?
16.
Ta’mirlash ishlari qanday rejalashtiriladi?
17.
Yo‘llarni saqlash bo‘yicha rejalashtirish usullari qanday?
18.
Koeffistient stikli nima?
19.
Diagnostika ishlari asosida yo‘l ta’mirlash ishlari qanday amalga oshiriladi?
20.
Nuqsonlar qaydnomasi qanday tuziladi?
56
II-BO‘LIM. AVTOMOBIL YO‘LLARINI TA’MIRLASh VA SAQLASh
TEXNOLOGIYALARI
III-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI SAQLASh TEXNOLOGIYaLARI
3.1. Yo‘l poyi va yo‘l uchun ajratilgan mintaqani saqlash
Yo‘l poyini saqlash uchun bajarildigan ishlar uning geometrik shaklini saqlashga,
yo‘l poyining, yo‘l yoqasi va qiyaliklarining talab etiladigan mustahkamligini va
turg’unligini ta’minlashga hamda suvni chetlatuvchi va suv o‘tkazuvchi
konstrukstiyalarning doimiy ishchi holatda saqlashga yo‘naltiriladi. Asosiy e’tibor
noqulay grunt va gidrogeologik sharoitga ega bo‘lgan, ko‘pchish mavjud bo‘lgan
va rivojlangan, botqoqliklar va suniy sug’oriladigan sharoitida joylashgan yo‘l
bo‘laklariga qaratilishi zarur.
Yo‘l poyini yil fasllari davomida saqlashning asosiy vazifalari quyidagicha:
bahor davrida – yo‘l poyining o‘ta namlangan gruntlaridan qor va grunt suvlarini
chiqarib tashlash; yozgi davrda – yo‘l yoqasi, qiyaliklar va suvni chetlatish
konstrukstiyalarini tozalash va ulardagi nuqsonlarni ta’mirlash bo‘yicha ishlar
bajariladi; kuzgi davrda – yo‘l poyining atmosfera yog’inlari bilan o‘ta
namlanishini oldini olish, ular ta’sirida yo‘l poyida yig’ilgan namlikning eng
kichik qiymatta bo‘lishini ta’minlash.
Erigan qor va muz suvlarini o‘tkazishni ta’minlash uchun novlar, qabul
qiluvchu quduqlar, quvurlarning og’zi, drenajlar, drenajlarning qiyaliklardagi suv
chiqadigan joylari va voronkalar, yon ariqlar va boshqa suvni chetlatish inshootlari
qor va muzdan tozalanadi. Yon ariqlar avtogreyderning maxsus kyuvet tiklagichi
yordamida butun kesimi bo‘yicha yoki qo‘l mexnati bilan eni 0,7 m, ariqning
butun chuqurligi bo‘yicha qordan tozalanadi. Kichik ko‘priklar va quvurlarning
tuyniklarini berkitib turgan to‘siqlar olib tashlanib, ko‘prik osti va quvur ichining
eni bo‘yicha, uzunligi bo‘yicha esa suniy inshootdan yuqori va quyida 30 m
masofada muz va qordan tozalanadi.
Agar yo‘l yoqasida tezda tozalashning iloji bo‘lmagan darajada qor uyumi
yig’ilgan bo‘lsa, ushbu qor uyimida yo‘lning uzunligi bo‘yicha har 30…50 m
masofada eni 0,5…0,7 m qilib yo‘l yoqasining yuzasigacha qordan tozalanadi. Bu
57
qor erishi natijasida hosil bo‘lgan suvning qatnov qismida to‘planishini oldini oladi
va uning yo‘l yuzasidan tez oqib ketishini ta’minlaydi (3.1-rasm).
3.1-rasm. Qor erishi natijasida hosil bo‘ladigan suvni chetlatish sxemalari:
a — yo‘l poyi va kyuvetlarni qordan to‘liq tozalash; b — kyuvet bo‘ylab qordan
yo‘l ochish; v, g — qordan bo‘ylama va ko‘ndalang yo‘l ochish; 1 — qor uyumi; 2
— bo‘ylama ochilgan yo‘l; 3 — ko‘ndalang ochilgan yo‘lkacha.
Bahorgi havoning isishi boshlanishi bilan yo‘lda ko‘pchish alomatlarini
vaqtida aniqlash uchun puxta nazorat o‘rnatilishi zarur. Birinchi alomat – bo‘ylama
va ko‘ndalang yoriqlar paydo bo‘lgan alohida joylar yuzaga kelishi. Ko‘pchishni
oldini oladigan yoki uni ta’sirini maksimal kamaytiradigan muhim tadbir bu
mustahkamlangan yo‘l yoqasida qurituvchi drenajlar qazish hissoblanadi. Eni
0,25…0,50 m va chuqurligi tagidagi qum qatlami bilan yo‘l to‘shamasi qalinligiga
teng qilib, ko‘pchish mavjud yo‘l bo‘lagining har bir tomondan bir biridan 4…8 m
masofada drenajlar qaziladi. Ularning quyi qismiga qiyalik tomonga 40…50 ‰
nishablik beriladi. Issiq havo uriladigan va quyosh nurining to‘g’ridan-to‘gri
ta’siriga uchragan drenajlarning qiyaliklardagi ochiq joylari yo‘l poyida yig’ilgan
muz suvlarni eritib ularni chetlatishga yordam beradi.
Ko‘pchish alomatlari yuzaga kelganda qoplamani buzilishdan saqlash zarur.
Buning uchun ko‘pchigan yo‘l bo‘lagida qoplama yuzasiga qozonxona shlakidan,
muzlamaydigan quruq qumdan yoki shag’al qum aralashmasidan qalinligi 10... 15
sm bo‘lgan “yostiqcha” qilinadi. “Yostiqcha” ustiga yog’och qalqonlar yoki
g’ildirak iziga qoplama yotqiziladi. Ko‘pchishga qarshi kurash yo‘l poyi to‘liq
erib, qurigandan so‘ng to‘htatiladi. Qatnov qismiga to‘shalgan qalqonlar, shlak va
qumlar tozalanib, yo‘l yoqasidan suvni chetlatish maqsadida qazilgan joylar
58
to‘ldiriladi. Grunt quriganidan so‘ng qazilgan joylar shag’al yoki chaqiqtosh bilan
to‘ldirilib me’yorlar talabi darajasigacha zichlanadi. Ko‘pchishga moyil yo‘l
bo‘laklarida ko‘pchish sabablarini bartaraf qilish zarur. Aks holda keying yilda
ko‘pchish yana yuzaga kelib yana oldini olish chora tadbirlariga zaruriyat
tug’uladi. O‘ta namlangan gruntlardan suvni chetlatish uchun geotekstildan
drenajlovchi filtr sifatida foydalanish mumkin, bunda yo‘l poyidagi va qudan
qilinga asosdagi shimilgan suv ushbu filtr orqali qiyalikka chiqadi yoki yo‘l poyini
quritadi (2-rasm).
3.2-rasm.
Geotekstildan
qilingan
drenajlovchi
filtrlar
Filtrlar geotekstildan qobiq ko‘rinishida, diametric 15… 20 sm, uzunligi 1…
3 m, ichi geotekstil chiqindilari bilan zich qilib to‘ldirilgan ko‘rinishda bo‘ladi.
Ular yo‘l to‘shamasining butun chuqurligi bo‘yicha qazilgan transheyalarga,
filtrning bir tomonini qiyalikka chiqariladi va grunt bilan qoplanadi. Filtrlar
orasidagi masofa 5… 10 m ni tashkil qiladi. Filtrlarni joylashtirish natijasida
qoplamada yuzaga kelgan buzulish va deformastiyalar to‘girlanadi.
Bahorning ohirida yo‘l poyidagi buzilishlar to‘g’irlanadi: o‘yilib ketgan
joylar to‘ldiriladi, yo‘l yoqasining qirg’oqlari to‘g’irlanadi, o‘yma va ko‘tarmalar
qiyaliklari yuvilib oqib tushgan gruntlardan tozalanadi, qiyaliklarning emirilgan va
yuvilgan qismlari to‘ldirilib mustahkamlanadi. Yozgi davrda yo‘l yoqasi, qiyaliklar
va suvni chetlatish tizimlarida qarov ishlari bajarilib, ulardagi kichik deformastiya
va buzulishlar bartaraf etiladi: yo‘l yoqasi, ajratuvchi tasma va suvni chetlatish
tizimlari axlat va begona jismlardan tozalanib, yovvoyi mayslar o‘riladi va butalar
kesiladi. Suvni chetlatish tizimlarini yozgi saqlash ishlarini suvni chetlatuvchi
ariqlarning alohida bo‘laklarini 5 ‰ dan kam bo‘lmagan nishablikni ta’minlagan
59
holda tozalash, buzilishga uchlargan alohida bo‘laklar mustahkamligini tiklsh,
drenaj konstrukstiyalarining quyi qismlarini tozalash va ta’mirlash ishlari tashkil
etadi. Kuzgi davrda yo‘l poyinig keying yil bahor davrida o‘ta namlanishini oldini
olish bo‘yicha ishlar amalga oshiriladi. Suvni chetlatuvchi ariqlar, suv o‘tkazuvchi
konstrukstiyalar va drenajlarning quyi qismlarini bahorgi davrda eng yuqor
o‘tkazuvchanlikka tayyorlash uchun tizimli ravishda begona jismlar va ahlatdan
tozalanadi. Kichik ko‘priklar va quvurlar tuynuklari inshoot ichiga qor tushmasligi
uchun qalqonlar bilan berkitiladi. Mustahkamlanmagan yo‘l yoqasida izlar va
yig’ilgan suvlarni yo‘qotish uchun tekislash ishlari bajariladi. Avtogreyder
yordamida qor yig’iladigan bo‘laklarda qiyaliklar va ariqlar yaxshilab
to‘g’irlanadi. Agar yo‘l uchun ajratilgan mintaqada aylanma yoki vaqtinchalik
yo‘llar bo‘lsa ularni davriy ravishda profillash yo‘li bilan ishchi holatda ushlab
turish zarur.
| 