|
1-боб: маркетинг ва унинг ривожланишининг
|
| bet | 45/109 | | Sana | 21.12.2023 | | Hajmi | 1,13 Mb. | | #125699 |
Bog'liq portal.guldu.uz-M A R K E T I N G Uchinchi gurux- bir shaxs hisobiga eng qam daromad oladigan xaridorlardan iborat. Ular aksariyat hollarda ijtimoiy ta’minotning turli ko’rinishlaridan foydalanadilar, o’z daromadlarining 80 foiziga yaqinini asosiy ehtiyojlarni qondirishga sarflaydilar.
Amalietda yosh mezonidan ham keng foydalaniladi. Keyingi vaqtlarda bozorning eng avjlangan sektoriga aylangan yoshlar sektori xuddi shu mezonga asoslangan va bu sektor bozorda o’z ishtiroki uchun ko’rash olib borayotgan juda ko’p korxonalar diqqat-e’tiborida turadi. Jins masalasi bozorni tabiiy ravishda segmentatsiyalashning omili hisoblanadi. Ayollarning erqaklarga qaraganda boshqacha o’z ehtiyojlari bor, ular marketing strategiyasi vositalariga ham turlicha munosabatda bo’ladilar, shu sababli odatda bozorda ayollar sektori ajralib turadi, kiyim-kechak, poyafzal, Qosmetiqa bozorlarida bu sektorning o’rni ayniqsa katta. Bozorni tadqiq etishda ko’proq makon omili e’tiborga olinadi, demak, iste’molchilar xulqi, xatti-harakatlari, muayyan xududlar (katta shaxarlar, sanoat markazi, shuningdek tumanlar)ga mansub bo’lishini ko’rsatadigan ta’sir o’rganiladi. Tumanlar o’rtasidagi ijtimoiy farqlar iqtisodiyot rivojlanishiga qarab yo’qolib borishi, saqlanib qolishi yoki xatto kuchayib ketishi ham mumkin. Bu farqlar tabiiy va jamg’arilgan resurslar, shuningdek ishchi kuchi resurslari bilan bog’langan, urbanizatsiya jarayonlariga ta’sir ko’rsatadigan tegishli asosiy fondlar bilan belgilanadi. Farqlarni keltirib chiqaradigan yana bir omil - bu fan va san’at markazlarining mavjudligi va ularning kengayib borishi hisoblanadi, ularning ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarga ta’siri hamma joyda yuqori qadrlanadi. Marketing faoliyatida bu jihatlardan tashqari yana oila hayoti tsikli deb atalmish hodisaga asoslanadigan segmentlash ham mavjud, ya’ni tsikl bosqichlariga qarab oilada o’ziga xos ehtiyojlar va daromad hajmi vujudga keladi
Shuni ta’kidlab o’tish lozimki, bozorni segmentlarga ajratish va Kishilarni guruxlar bo’yicha o’rganish o’z-o’zidan xech narsa bermaydi, chunki xar bir Qishi bir gurux emas, balki ko’proq gurux a’zosi hisoblanadi. J. Qarver bu muammoni shunday bayon etadi: “o’rta iste’molchi” tushunchasi xato, chunki faqat takror-takror tasnif natijasigina guruxiy o’xshashliklarni aniqlash mumkin, daromadlar darajasi, irq, millat, e’tiqod va shu kabi xar qanday mezonlar bilan qo’shilgandagina ahamiyat qasb etadi. Masalan, millat mezonini uning atrofidagi masalalar kompleksidan ajratib olinadigan bo’lsa, iste’molchi odatlarini tahlil qilishda uning salmog’i yo’qolib boradi. Uning o’zi yonma-yon turadigan daromadlar, narxlar va boshqalar darajasi mezonlari bilan birgalikda olinganda bu mezon muhit ta’siriga ega bo’ladi. Bozorni segmentlarga ajratish xaridorlarning talab va ehtiyojlarini aniqlash masalasini hal etishning ideal vositasi bo’la olmaydi, ammo shunga qaramay bu usul ishbilarmonlarni bu boradagi ishlarga qiziktirish uchun qimmatli ma’lumotlar beradi.
Iste’mol bozori va texnik-ishlab chiqarish maqsadidagi mahsulot bozorlarini segmentlash, xaridorning sifat marqa, narx, reklama, tovar harakati shartlari saqlash haqidagi fikrlari asosida amalga oshirilishi mumkin. Bozorning tovar bo’yicha segmentlanishi raqobatchilar uchun sirli bo’lgan tovar o’lchamlarini, bu soxadagi raqobatchilar faoliyati va zafarlarini sonini aniqlash imkoniyatini kompaniya va firmalarga beradi. Bozor tovarlar bo’yicha segmentlanganda, shu tovar foydalanuvchilarning guruxi, ularning yo’nalishlari, foydalanish maqsadlari, nisbatan ahamiyatli parametrlarini aniqlash imkonini beradi.
Bozorda iste’molchi o’zini qanday tutishi, avvalo, uning tovar, narx haqidagi tasavvuri, moliyaviy imkoniyatlari, didi, bilim darajasiga bog’liq bo’ladi. Narx to’g’risidagi qaror qabul qilishda sotuvchining xulq-atvori o’z faoliyatidan qutiladigan samara; vositalar oboroti, foydali savdo chegirimalari va assortiment samarasiga bog’liq bo’ladi. Raqobatchilar xulq-atvori ishlab chiqarilayotgan tovarlarga narxlarda, yangi tovarlar chiqarish va ularni sifatini yahshilashda ifodalanadi. Marketingda xaridorlarni segmentatsiyasida ishlab chiqarish vositalari va iste’mol bozorida ikki xil yondashuv bor. Chunki bu ikki xil bozordagi xaridarlarning xulq-atvorlari ham xar xildir.
Ishlab chiqarish vositalari xaridorlar ma’lum bir tovarni korxona faoliyatini va bozorni chuqur tahlil qilib, savdodan keladigan nafni aniq bilganlaridan keyingina sotib oladilar. Iste’mol buyumlari xaridorlari segmentatsiya belgilari juda xilma-xildir, bu belgilarni tanlash jarayoni juda murakqab.
Geografik belgilar o’zi ma’muriy chegaralanishini, erni holatiga qarab bo’linishini, iqlimiy bo’linishlarni o’z ichiga kiritadi. Masalan, xaridor qaysi ma’muriy territorial chegarada ko’proq joylashgan. Respublikamizda 13 ta territorial bo’linmalar bor. Bu bo’linmalar bir-biridan aholini zichligi, soni va ijtimoiy-iqtisodiy darajasi bo’yicha farq qiladi. Aholining ham sotib olish imkoniyatlari xar xil. Shuningdek, bu territorial bo’linmalar erning holatiga qarab ham bir necha guruxlarga bo’linishi mumkin. Masalan, serxosil, sersuv vodiylar, yangi o’zlashtirilgan erlar, dasht, chul, yarim chul zonalari. Xaridorlarni segmentlarga bo’lishda Respublikamizda hisobga olinishi zarur bo’lgan belgilardan yana biri, aholini urbanizatsiya darajasidir. Yani hozirgi vaqtda Respublika aholisining faqat 35-40 foizini shaxarlarda yashaydi, kolgan 60-65 foizi aholi esa qishloqlarda yashaydi. Bu esa aholining tovarlarga bo’lgan ehtiyojlarining xususiyatini aniqlashga ta’sir qiladi.
Demografik ko’rsatkichlar ham iste’mol buyumlariga bo’lgan ehtiyojlarni shakllanishiga katta ta’sir etadigan faoliyatlardan hisoblanadi. Chunki xaridorlarning yoshi o’zgarishi bilan tovarlarga munosabati o’zgaradi. Respublikamizda olib borilayotgan marketing faoliyatlarida aholi asosan 5 guruxga bo’linadi:
maktab yoshigacha;
maktab yoshida;
18-30 yoshgacha;
30-50 yoshgacha;
50 yosh va undan kattalar.1
Bu bo’linish Respublikamiz aholisini ilmiy-psihologik xususiyatlaridan kelib chiqadi. Iste’mol buyumlariga bo’lgan ehtiyojlarni shakllanishida mamlakatdagi oilalarni katta-kichikligi muhim ahamiyatga ega. Marketingda asosan mamlakat aholisi oilasining soni bo’yicha 3 guruxga bo’linadi:
1-2 Кishi;
3-4 Кishi;
5 va undan yuqoriroq.
Bu bo’linish ko’pgina mamlakatlarda qabul kilingan.
Marketingni boshqarishda aloxida e’tibor berilayotgan segmentatsiya belgisi - bu xaridorni sotib olishdagi xulq-atvoridagi belgilari hisoblanadi.
Filipp Kotler o’zining kitobida bir necha belgilarni ko’rsatib o’tadi. Ular quyidagilar:
Tovarni sotib olish sababiga ko’ra doimiy, aloxida sabablarga ko’ra.
Sotib olishdagi manfaatiga ko’ra. Sifati, xizmat ko’rsatish turlari. Iqtisod qilish uchun.
Foydalanuvchi sifatidagi urniga qarab:
foydalanmaydigan;
oldin foydalangan;
doimiy foydalanuvchi;
yangi foydalanuvchi;
endi foydalanmoqchi bo’lgan;
tovarlarga bo’lgan munosabatga qarab.
Yuqorida aytib o’tilgan belgilar xaridorni xarakterini to’la-to’Qis ochib berishga, uni tovarga bo’lgan munosabati va sotib olish imkoniyatini aniqlashga imkoniyatini aniqlashga yordam beradi.
|
| |
