|
1-kurs 623-22 guruh talabasi Nursulton Erkaliyevning O’zbekiston tarixi
|
| bet | 5/5 | | Sana | 08.12.2022 | | Hajmi | 0.51 Mb. | | #33788 |
Bog'liq tarix mi Aniq integral tadbiqlari, Independent work (2), ppt o\'zbekiston tarixi, UMUMIY PSIXOLOGIYA FANIDAN AMALIY TOPSHIRIQ, 1- mavzu media.Taqdimot, 1-taqdimot, 011. II kurs 2 semestr 011 11-Silinder va konusning yon va to’la sirti hisoblashArab xalifaligining qulashi.
Umaviylar hukmronligi xalqning noroziligini keltirib chiqardi, bundan xalifalar muxoliflari foydalanib qolishdi. 750 yilda Umaviylarning kuchi ag’darildi va ularning o’zlari yo’q qilindi. Musulmon davlatining yangi hukmdorlari Abboslar edilar, ular xalifalik poytaxti Mesopotamiyadagi Dajla daryosi bo’yidagi Bag’dod shahri bo’lgan. VIII-IX asrlarda Arab xalifaligi o’z kuchining eng yuqori cho’qqisiga chiqdi. Biroq, bu kuchning pasayishi allaqachon yaqin edi. Xalifalik erlarida 80 millionga yaqin odam yashagan. Aholining asosiy qismi islomni qabul qilgan fath qilingan xalqlar edi. Bunday yirik davlatni boshqarish qiyin edi va xalifalar faqat qurol kuchi bilan o’z kuchlarini saqlab qolishdi. Bu erda va u erda isyon davlatini larzaga keltirgan tartibsizliklar va qo’zg’olonlar boshlandi. Sunniylar va shialar o’rtasida davom etayotgan adovat ham uning kuchiga putur etkazdi. Uzoq viloyatlarning hokimlari Bag’dod xalifasining hokimiyatiga bo’ysunishdan bosh tortishdi va unga qarz to’lashlarini yubormadilar. Asta -sekin ular o’z mustaqil davlatlarini yaratdilar.
6
-rasm. Musulmon jangchilari. Arab miniatyurasi
Asta-sekin, X asrga kelib, xalifalik ko’p mol-mulkini yo’qotdi va o’z hukmronligi ostida faqat Bag’dod atrofidagi yerlarni saqlab qoldi. Xalifalar o’z qo’shinlari qo’lidagi oddiy o’yinchoqqa aylanib, diniy masalalarda o’z hokimiyatini saqlab, dunyoviy hokimiyatni yo’qotdilar. Katta kuch o’rnida arab tilida so’zlashadigan ko’plab musulmon davlatlari paydo bo’ldi. Arab xalifaligi qulaganiga qaramay, Muhammad payg’ambarning e’tiqodi Arabiston chegaralaridan ancha uzoqda tarqaldi. Uni Osiyo, Afrika, Evropa mamlakatlariga nafaqat jangchilar, balki savdogarlar va voizlar ham olib ketishgan.
Xulosa.
Istilo qilingan hududlarda arab va mahalliy xalqlar (fors, turkiy, soʻgʻd va boshqalar) madaniyatlarining oʻzaro aralashuvi sodir boʻldi.
Arablar tomonidan bosib olingan xalqlar uchun islom (mahalliy e’tiqodlar qoʻshiluvi bilan) asosiy hukmron dinga aylandi. Islom dini targʻibotini shayxlar, darveshlar, soʻfiylar olib borishdi. Mahalliy aholi orasidan diniy vakillar (mullalar, imomlar, eshonlar, qozilar) paydo boʻldi. Shahar aholisi orasida dindorlar soni ortib, namoz va boshqa diniy marosimlar uchun moʻljallangan masjid va xonaqohlar barpo etila boshlandi. Keyinchalik masjidlar qoshida madrasalar ochilib, ularda arabcha savod oʻrgatilgan. Muqaddas kitob „Qur’on“ni oʻqishning oʻrgatilishi turkiy xalqlarning birligini mustahkamladi. Markaziy Osiyoning islomlashuvi turkiy xalqlar jamiyati, iqtisodiyoti, siyosati va madaniyatining jadal rivojlanishining bosh omili boʻldi.
Oʻrta Osiyo xalqlarining moddiy-madaniy hayotida katta oʻzgarishlar roʻy berdi: shaharlar yanada rivojlandi, Buyuk Ipak yoʻli boʻylab Sharq va Gʻarbning koʻplab mamlakatlari bilan savdo-sotiq rivojlandi. VIII asrdan Oʻrta Osiyo va Janubiy Qozogʻistonda istehkomlar– rabotlar qurildi, ularning koʻpchiligi keyinchalik shaharlarga aylandi.
Adabiyot rivojlandi. Islomiy taqvim qabul qilindi. Diniy bayramlar kundalik hayotda paydo boʻldi. Dafn marosimlari musulmon urf-odatlari asosida amalga oshirila boshlandi. Sharq adbiyotining mumtoz asarlari, diniy rivoyatlar va islom aqidalarini targʻib qiluvchi sheʼrlar (Qur’oni Karim qissalari, „Salsal“, „Zarkum“, „Yusuf va Zulayho“, „Ming bir kecha“ va boshqalar).
O’zbekiston hududi arablar tomonidan bosib olinganidan so’ng Arab xalifaligi tarkibiga kirgan. Arab xalifaligi feodal teokratik davlat bo’lib, uning tepasida xalifa turgan. Xalifaga davlatdagi barcha dunyoviy hamda diniy hokimiyat tegishli bo’lgan. Arab xalifaligi tomonidan bosib olingan viloyatlar tepasida xalifa tomonidan tayinlanadigan amirlar turgan. O’zbekiston hududini xalifaning Xuroson va Movarounnahr bo’yicha noibi idora etgan.
Noib alohida shaharlar va aholi punktlarining hokimlarini, shayxlarini tayinlagan. Ular mahalliy aholidan o’lponlar yig’ish hamda jamoat tartibni saqlab turish kabi vazifalarni bajarib turgan. Ba’zi shaharlarning hokimlari ma’muriy-moliyaviy ishlardan tashqari, hatto harbiy kuchlarni ham boshqarganlar. Ko’p joylarga arablar o’z harbiy qismlarini joylashtirgan edilar. Ular mahalliy aholini tutqunlikda ushlab turganlar. Arablarning ma’muriy apparati va mirshablari bo’lgan, hokimlarning esa shaxsiy qo’riqchilari mavjud edi.
VIII asr o’rtalariga kelib Movarounnahr hududida siyosiy boshqaruv arab xalifaligi siyosiy tizimiga moslashtirilgan edi. So’g’diyonada buxorxudotlar va boshqa hukmdorlarning qo’li ostidagi ma’muriy idora usuli o’z shaklini saqlab qolgan bo’lishiga qaramay, hokimlarning xalifa noibiga itoat etishlari shart edi. Mahalliy davlat boshliqlarining ko’pchiligi o’z huquqlari va imtiyozlarini saqlab qolish maqsadida islom dinini qabul qilgan edilar. Islomni qabul qilmagan zodagonlar o’z yerlaridan mahrum etilar yoki tovon to’lar edilar.
Arablar Movarounnahrni istilo qilganlaridan so’ng, bu hududning yer-mulklari xalifaga qarashli bo’lib qoldi. Ilgari yerlar Buxoroda yirik zodagon - buxorxudotlarning xususiy mulki sanalsa, endilikda ular xalifalik mulklariga aylandi.
Xalifa davlatni boshqarishda vazir ul-vuzaro (ulug’ vazir)ga tayangan. Harbiy ishlar, harbiy qo’shinlar amir ul-umaro qo’li ostida edi. Xalifa turli masalalarni devon ad-dar, ya’ni kengashda ko’rib chiqar edi. Devon ad-dar uchta asosiy devonga bo’lingan: ular devon al-mashriq, devon al-mag’rib va devon al-harajdan iborat bo’lgan. Movarounnahrga tegishli masalalar devon al-mashriqda hal etilar edi.
Xalifa viloyat noiblarini lavozimiga tayinlash yoki bo’shata olish huquqiga ega edi. Xalifalikning huquqiy masalalari Qur’oni Karim va Rasululloh (s.a.v.) ko’rsatmalari, nasihatlariga asoslangan holda ko’rib chiqilgan.
Shunday qilib, VIII asr o’rtalariga kelib Movarounnahr hududida siyosiy boshqaruv arab xalifaligi siyosiy tizimiga moslashtirilgan edi. So’g’diyonada buxorxudotlar va boshqa hukmdorlarning qo’li ostidagi ma’muriy-idora usuli o’z shaklini saqlab qolgan bo’lishiga qaramay, hokimlarning xalifa noibiga itoat etishlari shart edi. Mahalliy davlat boshliqlarining ko’pchiligi o’z huquqlari va imtiyozlarini saqlab qolish maqsadida islom dinini qabul qilgan edilar. Islomni qabul qilmagan zodagonlar o’z yerlaridan mahrum etilar yoki tovon to’lar edilar. Shu tarzda arablar Movarounnahr siyosiy tizimi va diniy e’tiqodiga o’z ta’sirini o’tkaza oldilar.
|
| |
