4.Elastiki mühitdə dalğaların yayılması
Səs ( və ya akustik) dalğalar – tezlikləri 16-20000 Hs intervalında olan mühitdə yayılan elastiki dalğalardır.
Həmin tezlikli dalğalar insanın eşitmə aparatına təsir edərək, səs təsiri yaradır. Tezlikləri < 20 hs olan dalğalar infrasəs və >20 kHs olanlar isə ultrasəs adlanır və insanlar tərəfindən eşidilmir.
Qaz və mayelərdə yalnız uzununa dalğalar yarana bilər, bərk cisimlərdə isə həm eninə, həm də uzununa dalğalar yarana bilir. Səs mənbəi elastiki mühitdə səs tezliyi ilə rəqs edən hər bir cisim ola bilər. Cisim rəqs edərkən onun əhatə edən mühitin hissəciklərini həmin tezliklə rəqsə gətirir. Rəqsi hərəkət mühitin hissəciklərinə ötürülür, mühitdə rəqs tezliyi mənbəin tezliyinə bərabər dalğa yayılır.
Yayılan bu dalğanın sürəti mühütin sıxlığından və elastiki xüsusiyyətlərindən asılıdır. Məsələn, bərk cisimlərdə uzununa dalğanın yayılma sürəti:
, E –Yunq modulu, - mühitin sıxlığıdır. Maye və qazlarda isə
B – həcmi sıxılma əmsalıdır. Qazlarda ifadəsi alınır.
Səsin intensivliyi - dalğanın yayılma istiqamətinə perpendikulyar olan vahid səthdən, vahid zamanda daşınan enerjinin zamana görə orta qiyməti ilə təyin olunur.
Burada təzyiqin dəyişməsidir.
Səsləri gurluğuna görə fərqləndirirlər. Ümumiyyətlə səsin gurluğu səs dalğasının intensivliyindən asılıdır. İnsan qulağının həssaslığı müxtəlif tezliklər üçün fərqlidir. Qulaq ən çox 700-6000 hs tezliklərə həssasdır. Bu oblastda eşitmə həddi
Bu kəmiyyət bütün diapozon üçün eşitmə həddi adlanır.
Ağrı hissi yaratmadan eşidə bildiyimiz maksimal intensivlik isə təşkil edir. Eşitmə diapazonu - yə bərabərdir.
Bu geniş diapozonda daha əlverişli olmaq məqsədilə səs intensivliyinin səviyyəsi adlanan kəmiyyət daxil edilir.
I –səsin intensivliyidir. Səs intensivliyinin səviyyəsi desibellə (dB) ölçülür. L=1 dB olarsa lg(I/I0)= 0,1 və I=1,26 I0
Böyük zallar üçün səsin reverberasiyasının böyük əhəmiyyəti vardır.
|
