Epideyktik nutqning mavzusi uning maqsadiga ko‘ra turlicha edi.
Masalan, xudolar haqidagi afsonalar, xalq qahramonlari (Axill, Gerakl va
x.q.) madhiyasi, mashhur kishilar hayotiga oid (Gomer, Aristid va h.q.)
sarguzashtlar kabi.
Tantanali nutq matnlari shu qadar go‘zallik, badiiy,
lingvistik
bezaklarga boy holda tuzilardiki, ularni notiq og‘zidan eshitish emas,
hatto o‘qib chiqishning o‘zi katta zavq berardi. Iste’dodli notiq
talqinida bu nutqlar badiiy o‘qishga, ajoyib artistona ijrochilikka
aylanib ketar va tinglovchilarga
chindan ham estetik zavq
bag‘ishlardi. Yozma adabiyotning paydo bo‘lishida notiqlik
san’atining roli juda katta bo‘lganidek, nafis adabiyotning go‘zal, lirik
shakllari yuzaga kelishida epideyktik notiqlikning ta’siri kattadir.
Sud notiqligi
Yunoniston polislarida, xususan, Afina davlatida eng
mavqe va e’tiborga ega bo‘lgan notiqlik ko‘rinishlaridan biri.
Antik demokratiya qoidalariga ko‘ra, har bir erkin fuqaro xohlagan
paytda, xohlagan ish bo‘yicha sudga murojaat etishi va o‘z manfaatini
himoya qilishi mumkin edi. Sud jarayonida esa sud hay’ati chinakamiga
demokratik, odilona pozitsiyada turib, da’vogar
bilan himoyalanuvchi
esa har biri o‘z manfaatini himoya qilish uchun kurashardi. Sud
hukmining qaysi tomon foydasiga hal bo‘lishi ko‘pincha sudlanuvchi
shaxs yoki da’vogarning notiqlik san’atidagi mahoratiga bog‘liq edi.
Qaysi tomon o‘zining mantiqiy, faktologik talqini bilan sud hay’atini
ishontira olsa, hukm o‘shaning foydasiga chiqarilar edi. Antik sud
jarayonining ana shu demokratik xarakteri notiqlik san’atini
ommaviy
ehtiyojga aylantirdi va bu san’atning rivoji uchun zamin yaratdi.
Logograflar va sinegorlar degan kasb egalari paydo bo‘ldi.
Aleksandr Makedonskiy hukmronligi davrida yunon xalqining fan
va madaniyat sohasidagi yutuqlari sharq mamlakatlariga yoyila boshladi.
Bu madaniyat jahonning Makedonskiy hukmronligi ostidagi juda ko‘p
xalqlar madaniyatini birlashtirdi va yagona bir madaniyatni vujudga
keltirdiki, tarixda bu davr madaniyati ellinizm davri madaniyati deb
yuritiladi. Quldorlik
jamiyati rivojlangani, madaniyat va san’at
taraqqiyoti kabi notiqlik san’atining rivojlanishi uchun ham sharoit
yaratmagani bois ellinizm davrida notiqlik san’ati o‘zining siyosiy-
ijtimoiy mavqeini yo‘qota bordi.
Keyinchalik Rim istilochilari zulmidan parokanda bo‘lgan va
tanazzulga yo‘l tutgan yunon notiqlik san’ati qayta qaddini tiklay
olmadi. Afina davlatining gullab-yashnagan
davrida taraqqiy etgan
yunon
notiqlik san’ati jahon notiqlik san’atining cho‘qqisi bo‘lib qoldi.
