|
1 Maruza matnlariBog'liq Kitob 5502 uzsmart.uz
Rim notiqligi.
Yunon madaniyati, xususan, Afina notiqlik san’ati tanazzulga yuz
tutgan bir paytda Italiyada Rim notiqlik san’ati rivojlana boshladi. U
antik notiqlikning yana bir muhim tarmog‘i edi. Bu notiqlik lotin
tilida shakllanganligi tufayli lotin notiqligi deb ham yuritiladi.
Rim imperiyasi ijtimoiy mazmuni jihatidan quldorlik tizimiga
asoslangan bo‘lib, unda faqat ijtimoiy tuzum taraqqiyoti emas, balki
notiqlik san’ati taraqqiyotida ham Yunoniston tarixining, xususan, Afina
tarixining ayrim bosqichlarining takrorlanishini ko‘ramiz. Chunki Rim
madaniyatiga yunon, xususan Attika madaniyati katta ta’sir o‘tkazgan
edi. Negaki, yunon demokratiyasining ravnaqi eramizdan oldingi V
asrga to‘g‘ri kelsa, Rim imperiyasining rivojlanish davri eramizdan
oldingi IV-III asrlarga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun ham ilg‘or
yunon madaniyati, yunon notiqlik san’atining Rim notiqlik san’atiga
ta’sir etishi tabiiy bir hol edi.
Eramizdan oldingi II asrdan boshlab Rim imperiyasining quldorlik
siyosati kuchaydi. Bu o‘z navbatida qullarning g‘azab kosasi to‘lishiga
sabab bo‘ldi va qullar bilan quldorlar orasida keskin kurash davri
boshlandi. Ajoyib satirik Lusiliy (eramizdan oldingi 180-102 yillar)
asarlarida bu kurash yorqin aks ettirilgan. Siyosiy-ijtimoiy sharoitda
so‘z san’ati yana kuchga kirdi va davlat arboblari shu qudratli qurol –
notiqlik san’ati vositasi bilan kurash olib bordilar. Rim imperiyasida
Katon, aka-uka Grakxlar, Mark Antoniy, Sitseron kabi yirik
notiqlar yetishib chiqdi.
Yirik davlat arbobi va notiqlardan biri Katon qadimgi olimlarning
hisobiga ko‘ra 150 taga yaqin nutq meros qoldirgan. Katonning eng
sevimli usuli masalani muxtasar, ixcham bayon qilish uslubini qo‘llagan.
U masalani g‘oyat keskin tarzda qo‘ygan. Fikrlarni stilistik jihatdan
g‘oyat go‘zal konstruksiyada, ifodali va ta’sirchan shaklda bayon
etishni xush ko‘rgan. Har bir masala bilan tanishar ekan,uni atroflicha
o‘rganib chiqishga e’tibor bergan. Katon notiq sifatida shu qadar
kuchli mahorat egasi ediki, bu borada unga Sitseron ham tan berib
yozadi: "Hammasini yanada chiroyliroq, yanada nafisroq qilib aytish
mumkin, ammo hech narsani undan kuchliroq va jonliroq qilib aytish
mumkin emas". His-hayajon bilan so‘zlash borasida Sitseron deyarli
hech kimga shu qadar yuksak baho bermaydi.
Sitseron fikricha, "har qanday notiqning asosiy maqsadi –
|
| |
