|
1 Mavzu: Avtomobillarning elektr va elektron jihozlari fanining predmeti va vazifalari Reja
|
| bet | 7/28 | | Sana | 29.01.2024 | | Hajmi | 3,34 Mb. | | #147785 |
Bog'liq Avtomobil elektr elektron jihozlari maruza matni Qalmuratov B S , Inyatov A R , Bekturdiev M B , Oteev U A, 111111111111, 2-tema. Vektоr maydоn, Mustaqil ish. NAMUNA (1), 1 JN Variant Namuna (2), 1 mavzu, 8888888, tashakkurnoma xati, Табиий фанлар 4, Transformatorlar., 1-mavzu kirish. Cho’yan va po’lat ishlab chiqarish. Reja, sanoat korxonalarida elektr, Avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar fani maruza matni Yangi, KUMUSHBEGIM NAVOIY TRANSNazorat savollari?
Elektron magnit maydon nima?
EYUK nima?
Elektr zanjir qanday bo`ladi?
5 – Mavzu O`tkazuvchilar va tok manbalarini ketma-ket va paralel ulash prinsiplari
Reja
O`tkazgich qarshiligi
Solishtirma elektr o`tkazuvchanlik
O`tkazgichning qarshiligi uning o`lchamlari, shakli va qanday materialdan yasalganiga bog`liq. Elektr o`tkazuvchanlikning klassik nazariyasiga muvofiq, elektr qarshiligining mavjudligiga sabab harakatlanayotgan erkin elektronlarning kristall panjara tugunlaridagi musbat ionlar bilan to`qnashishidir. Agar o`tkazgich qancha uzun bo`lsa , to‘qnashishlar ham shuncha ko`p va demak, elektr qarshiligi katta, agar o`tkazgichning ko`ndalang kesim yuzi qancha katta bo`lsa , to`qnashishlar ehtimoli ham shuncha kam va demak, elektr qarshiligi ham kichik bo`ladi. Xulosa qilib quyidagini aytish mumkin. Bir jinsli chiziqli o`tkazgichning qarshiligi R uning uzunligiga to`g ‘ri, ko`ndalang kesim yuzi S g a esa teskari proporsionaldir:
bu yerda p — o`tkazgich materialini xarakterlovchi koeffitsiyent bo`lib, unga solishtirma elektr qarshiligi deyiladi. O`tkazgichning solishtirma qarshiligi. Solishtirma qarshilik p ning fizik ma’nosini aniqlash uchun (75.1) ifodadan p ni topib olamiz:
Solishtirish uchun kattaliklarning o`lchamlarini bir-birlikdan qilib olamiz: S = l m 2, / = lm. Demak, materialning solishtirma qarshiligi shu materialdan yasalgan koiidalang kesim yuzi lm 2, uzunligi lm b o ig an oikazgichning elektr qarshiligidir. Solishtirma qarshilikning SI dagi birligi — Q • m
Solishtirma elektr otkazuvchanlik. Solishtirma elektr qarshilikka teskari kattalik solishtirma elektr olkazuvchanlik deyiladi:
O`tkazgich qarshiligining temperaturaga bogliqligi. Oikazgichning solishtirma qarshiligi nafaqat materialning tabiatiga, balki uning temperaturasiga ham bogliqdir. Tajribalaming ko'rsatishicha, solishtirma qarshilik va demak, qai'shilik ham temperaturaga chiziqli bogliq, ya’ni
bu yerda p0 va R{) — o ‘tkazgichning 0 °C dagi, p va R lar esa t dagi solishtirma qarshiligi va qarshiligi, a — qarshiiikning tem peratura koeffitsiyenti deyiladi. (75.4) dan a ni topamiz:
demak, a — o ‘tkazgichning temperaturasi bir gradusga o ‘zgarganda uning solishtirma qarshiligining nisbiy o wzgarishini kokrsatadi. U ncha past bolm agan temperaturalarda toza metallar uchun Shu hoi uchun qarshiiikning absolut temperaturaga bogiiqligini quyidagi ko'rinishda yozish mumkin T= t+ 273,15.
(75.6) ifodadan k o brinib turibdiki, qizdirilganda metallarning qarshiligi ortadi, sovitilganda esa kamayadi. Bunga sabab temperatura ortishi bilan ham erkin elektronlarning, ham kristall panjara tugunlaridagi musbat ionlarning issiqlik harakat tezliklarining ortishidir. Bu esa o kz navbatida ularning k o kproq to'qnashuviga, elektronlar energiyasining ko'proq y o kqotilishiga, ya’ni elektr qarshiligining ortishiga olib keladi. ОЧа o4kazuvchanlik. (75.6) asosida elektr qarshiligining temperaturaga bog'liqlik grafigini chizaylik. 120- rasmdagi 1- chiziq. Lekin tajribalaming ko'rsatishicha, bir qancha p metallar (Al, Pb, Zn va h.k.) va ularning qotishmalarining kritik deyiluvchi juda past temperaturalarda 7^(0,14 — 20K) qarshiliklari sakrab nolgacha kamayishi ( 120- rasm, 2- chiziq) va ular оЧа o lk a z u v c h a n b o ‘lib qolishi kuzatilgan. Bu hodisa birinchi bolib 1911- yilda simob buglari uchun G. Kamerling-Onnes tomonidan kuzatilgan. ОЧа o ktkazuvchanlik hodisasi kvant nazariyasi asosida tushuntiriladi.
O'ta o'tkazuvchanlik hodisasidan amalda foydalanish kritik temperaturaning pastligi natijasida qiyinchiliklar tug'dirmoqda. Lekin hozirgi paytda kritik tem peratura 100 К atrofida bo'lgan o'ta o'tkazuvchan keramik moddalar mavjud. 0 4 a o'tkazuvchanlik hodisasini amalda qo'llash juda ulkan mablag'ni iqtisod qilishini e ’tiborga olib, bu sohada jadal izlanishlar olib borilmoqda. Qarshilikning temperaturaga bogliqligidan texnikada foydalanish. Qarshilik termometrlarining ish prinsipi metallar elektr qarshiligining temperaturaga bog'liqligiga asoslangan. Bunday termometrlar temperaturani 0,003 К gacha aniqlikda o'lchashga imkon beradi. Ayniqsa, suyuqlik termometrlarini qo'llash qiyin bo'lgan joylarda ularning xizmati beqiyosdir.
04kazgichlarni ketma-ket ulash. 04kazgichlar zanjirga ketmaket yoki parallel ulanishi mumkin. Olkazgichlar ketma-ket ulanganda birinchi oikazgichning tugashi ikkinchisining boshlanishiga, ikkinchisining tugashi esa uchinchisining boshlanishiga va hokazo, ulanib ( 122- rasm) barcha qismlardagi tok kuchi bir xil ( / = const), zanjirning umumiy qarshiligi esa alohida-alohida qarshiliklarning yiglndisiga teng b o la d i, y a’ni
O‘tkazgichlarni parallel ulash. O`tkazgichlar parallel ulanganda esa barcha o`tkazgichlarning boshlanishlari bir nuqtaga, tugashlari ham bir nuqtaga ulanadi (123- rasm), tok kuchi tarmoqlardan oqadigan tok kuchlarining yig‘indisiga teng:
|
| |
