|
1. Mavzu: Maktabgacha ta’limning mazmun- mohiyati va ta’lim tizimida tizimida tutgan o’rni reja
|
| bet | 4/99 | | Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 450,5 Kb. | | #255115 |
Bog'liq Jami ma\'ruza matniMustahkamlash uchun savollar
1.Maktabgacha ta’limni rivojlantirish bosqichlarini sanab bering ?
2 .Maktabgacha ta’limda tarbiyaning xususiyatlarini aytib bering ?
3.Ilk qadam o’quv dasturininig mazmun mohiyatini izohlang
4 MAVZU: Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim tarbiya ishlarini rejalashtirish
REJA ;
1 Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim tarbiya ishlarini rejalashtirish
2 Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’limiga qoyilgan talablar
3 Maktabgacha yoshdagi bolaning ta’limiga e’tibor
Ta’lim - maktabgacha yoshdagi bolaning bilish qobiliyatla rining muntazam rejali ravishda rivojlantirib borish, MTMning ta’lim-tarbiya dasturida belgilangan eng oddiy bilimlar sistemasi bilan qurollantirish, malaka va ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat. Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berishda ta’lim yetakchi rol oynaydi. Ta’lim jarayonida aqliy tarbiyaga doir hamma masalalar hal etiladi. Ta’lim - bolalarga izchillik bilan bilim berishni, bu bilimlarni aniqlash va sistemalashtirishni, bilish jarayonlarini, tafakkur faolligini rivojlantirishni nazarda tutadi. Ta’lim kuzatuvchanlik, qiziquvchanlik va aqlning sinchkov- lik, ziyraklik, tanqidiylik kabi sifatlarni rivojlantirishga yor dam beradi. Ta’lim jismoniy, estetik va mehnat tarbiyasini mu vaffaqiyatli amalga oshirish uchun ham zarurdir. MTMda bo lalarga madaniy - gigiyenik ko’nikmalar, asosiy harakatlar orgatiladi, ular madaniy axloqiy qoidalarini o’zlashtirib oladi lar. Ta’lim jarayonida bolalarda O’quv faoliyatlari asoslari hosil qilinadi, ularni maktabda muvaffaqiyatli oqish uchun muhim shart-sharoitlar yaratiladi. Ta’limni ikki yol bilan amalga oshi rish maqsadga muvofiqdir: Bolalarni bilim, malaka, ko’nikmalami kattalar bilan o’zaro munosabatda bolishi orqali egallab borishidir. Bu muomala mehnat faoliyati va shu kabilar bilan belgilanadi. Birinchi yol Ikkinchi уоЧ Maxsus tayyorgarligi bor kishi- laming maxsus oqiiV tashkilot larida bolalarni kerakli bilim, malaka, ko’nikmalardan rejali ravishda xabardor bolib borishidir. Bunday yol bilan ta’lim berishdan maqsad yosh avlodni zamonaviy ishlab chiqarishda, jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotida faol qatnashtirish uchun zarur bolgan fan yutuqlari bilan tanishtirishdir. Bolalarga ta’lim berish jarayonida tarbiyachi har xil metod lardan, usullardan foydalanish: Korgazmali Ogzaki Amaliy Oyin metodlari Kuzatish Tushunish Mashq Didaktik oyinlar Ko’rsatish Hikoya qilish Mustaqil ish Harakatli oyinlar TV dan foydalanish So’zlab berish Oddiy tajriba Mashqli oyinlar 0qib berish Insenirovkalar Suhbat Kundalik axborot Kuzatish metodi. Bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish imkonini beradi, Bunda bolalar korish, eshitish, sezish idrokla- ri orqali bilimlarni egallash imkoniyatiga ega boladilar. Bu esa asosan yangi bilim berishda qollaniladi. Kuzatish - bolalarning narsa, voqealarning malum maqsadi Dilan rejali idrok etishidir. Kuzatish metodi malum obyektlar- rri kuzatishda yetakchi orinni egallaydi. Namoyish etish metodi. Bu metod tarbiyachi bolalar- ?a narsani o’zini yoki tasvirini korsatadi. Bu bevosita korib Dolmaydigan narsalar (boshqa tabiy zonadagi hayvonlar, Dsimliklar, kishilar hayoti bilan) qollaniladi. Hikoya qilib berish - materialni aniq, obrazli, tasir chan ba- /on qilish. Orta guruhdan boshlab badiiy asarlarni ifodali oqib Derish. Suhbat metodi. 3-4 yoshli bolalar bilan otkazilmaydi. 4-5 yoshli bolalar bilan ham qisqa suhbat otkaziladi. 6 yoshdan boshlab suhbat mustaqil ma’shg’ulot sifatida otkaziladi. Ma’shg’ulot - maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishning asosiy shakli Ma’shg’ulot ta’lim muassasida bolalarga taiim berishning asosiy shaklidir. Ma’shg’ulot - pedagogning bolalarni kerakli bilim va malakalardan frontal holda xabardor qilishidir. Tarbi yachi bolalarga ta’lim berishni kun davomida amalga oshiradi: ularning bilimlarini boyitadi, madaniy gigenik, xulq madani yati, gaplashish nutqi, sanoq-hisob harakatlari kabi turli-tu- man malaka va ko’nikmalarini shakllantirib boradi. Ammo ta’lim berishda bosh rolni ma’shg’ulot egallaydi. Ma’shg’ulotlar maktabgacha ta’lim muassassasida ta’limni tashkil etish shak lidir. Ta’lim shakli deganda ta’lim beruvchi pedagog va bolalar ning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi va kun tarti- bida malum bir vaqtda otkaziladi. Ta’lim shakli bolalar soni, pedagog va bolalar ortasidagi tasir xususiyatiga, otkazish joyiga shuningdek, kun tar- :ibida egallagan orniga qarab bir-biridan farq qiladi. Maktabgacha ta’lim muassassasida ta’limning frontal (umu miy), jamoaviy va yakka tartibdagi shakllaridan foydalaniladi. Bundan tashqari, bolalarga ta’lim berish ishlari ekskursiya, di daktik oyinlar orqali kun davomida bolalarning ma’shg’ulotdan tashqari har xil faoliyatlarida, ularning oyinlariga rahbarlik qilish jarayonida amalga oshirilib boriiadi. Ma’shg’ulot maktabgacha ta’lim yoshidagi hamma bolalar uchun majburiydir: unda dastur mazmuni belgilab berilgan, kun tartibida unga malum orin va vaqt ajratjlgan. Ma’shg’ulot tarbiyachi rahbarligida otkaziladi, tarbiyachi ma’shg’ulotda bolalarni yangi bilimlardanxabardor qiladi, bolalarning amaliy ma’shg’ulotlarini tashkil etadi. O’quv materialining mazmuni asta-sekin murakkablashtirilib boriladi. Ma’shg’ulot bolalarni maktabga tayyorlashda katta ahamiyatga ega. Ma’shg’ulot orqali bolalar O’quv malakasini egallab oladilar. Ularda barqaror diqqat, irodani, diqqatni jalb eta olish kabi qobiliyatlar rivojlanadi. Izchillik bilan ta’lim berish nati- jasida bilimga qiziqishlar rivojlana boradi. Bolalarga bilim berishning jamoa usulida olib borish kat va ahamiyatga ega: birgalikdagi faoliyatda bolalar bir-birlari- ga faol tasir etishadi, o’z tashabbusi, topogonligini namoyon qilish imkoniyati tugiladi. Bolalar oldiga umumiy zor berish ning talab etuvchi vazifa qoyilganda birgalikda qaygurishadi, jamoatchilik hissi shakllanadi. Ekskursiyalar, rasm qirqib yo- pishtirish, qurish yasash ishlarini birgalikda bajarish, umumiy raqs-oyinlarini ijro etish, badiiy asarlarni eshitish, oqishda paydo bolgan birgalikdagi kechinmalar bolalarning biriashgan dostona jamoasini yaratishga yordam beradi. Ma’shg’ulotda ta’lim berish orqali bolalarda maktabdagi oqishga qiziqish tar- biyalanadi, javobgarlik hissi, o’zini tuta olish, mehnat qilishga intilish odati, topshirilgan ishni bajarish kabi togri sifatlar hosil qilinadi. Bolalarni maktab ta’limiga ruhiy jihatdan tayyorlash ni ularning boshlangich sinflarda dastur materialni yax- shi o’zlashtirib olishlarini taminlovchi bilim va malakalar ma’shg’ulotlar jarayonida hosil qilinadi. Ma’shg’ulotlarda bolalarda mustaqil fikr yuritish malakasi tarkib toptiriladi, tarbiyachilarga quloq solish, ularning fikriga ergashish, hikoya qilinayotgan hikoyalardan voqeadagi asosiy goyalarni ajrata olish, qisqacha umumlashtirish kabi malakalarni rivojlantirishga katta etibor beriladi. Ma’shg’ulotda tarbiya vazifalari hal etiladi. Ma’shg’ulot bo lalarning yosh va o’ziga xos xususiyatlarini etiborga olib malum izchillikda olib boriladi. Maktabgacha ta’lim tashkilot si ta’lim-tarbiya dasturida har bir yosh guruhda hafta davomi da otkaziladigan ma’shg’ulotlar soni va vaqti belgilab qoyilgan. Tayyorlov guruhlarida ma’shg’ulotlar orqali bolalarda tashabbuskorlik va mustaqillik, bilimga qiziquvchanlik, faol ta- fakkur qilish, taqqoslash, umumlashtirish, xulosalar chiqarish kabi malakalar tarbiyalab boriladi. Bolalarda kuzatuvchanlik, javobgarlik, xissi takomillashtirilib boriladi, ularda mehnat qi lish malakasi va xohishi tarbiyalanadi.Bolalarni mustaqillikka orgatish ishi muntazam amalga oshirib boriladi.MTMda kichkintoylarni tevarak-atrofdagi hayot, tabiat bi lan tanishtirish, ularning nutqini, eng oddiy matematik tasav- vurlarini ostirish ma’shg’ulotlari, musiqa ma’shg’ulotlari, qu- rish-yasash, jismoniy tarbiya ma’shg’ulotlari olib boriladi.Ilk yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan ma’shg’ulotlar katta yoshdagi kishilarning har bir bola bilan rejali surat- da muomalada bolishidan iborat bolib, bu ma’shg’ulotlarning maqsadi bolalarning nutqi va harakatini rivojlantirib bo- rishdir; bu esa bolalarni ma’shg’ulotlarga tayyorlash bos- qichidir; godaklar ixtiyoriy diqqat osib borgani sari, bunday ma’shg’ulotlar bir necha bola bilan, keyinchalik esa butun gu ruh bolalari bilan bir yola olib boriladi. Ma’shg’ulotlarda ta’lim berish bolalardan qliy va jismoniy zor berishni talab etadi, yani u bolani aktiv faoliyati bilan bogliq olib bola maTum natijaga erishish uchun intiladi, bu esa boladan uzoq davomli xtiyoriy diqqatni talab etadi. Shu ning uchun ma’shg’ulotga tayyorlanishda bolalar oshini, im koniyatini etiborga olish zarur: ma’shg’ulotning vaqtini, kun tartibidagi rnini dasturning har xil boTimlarini togri al- ashtirib turishni oldindan oylab, aniq belgilab olish zarur. Ma’shg’ulotlarni kuning birinchi yarmida otkazish maqsada uvofiqdir, chunki birinchidan, bola ertalabki soatlarda qliy vazifani yaxshi bajara ladi, xona tabiiy yorugTik bilan yaxshi taminlangan boladi. Har bir yosh guruhida echa marta ma’shg’ulot otkazilishi, ning mazmuni va har bir ma’shg’ulot yosh uruhlari boyicha necha daqiqa davom etishi MTM tarbiya dasturida ularning yosh ususiyatlarini etiborga olgan holda belgilab berilgan. Birinchi kichik guruhda ashgulot bolalarni ikki guruhga bolgan holda otiladi. Guruhlardagi bolalar soni har oim bir xiloladi. Ma’shg’ulot jadvalini tuzganda haftada bolalarning ish qobiliyati v uqoriroq boladigan kun tanlanadi. Malumki haf- taning ortalarida (seshanba, horshanba, payshanba) bolalar ning ish qobiliyati yuqori bolar ekan, bu kunlarga lalarning aktiv faoliyatini talab etuvchi murakkabroq ma’shg’ulot tan lanadi (elementar matematika, nutqni rivojiantirish, savodga rgatish va h.k). Jadval tuzganda bu ma’shg’ulotlarni birinchi qoyish kerak, bolalardan kop harakat qilishni, issiy nagru-zkani talab etuvchi ma’shg’ulotlar (musiqa, jismoniy tarbiya, tasviriy faoliyat) ikkinchi qilib qoyildi. Bolalar o’zlashtirib oladigan bilimlar mazmuni arbiya lovchi bolishi kerak. Maktabgacha ta’lim muassassasi dasturi Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda tabiat haqidagi bilim-larning (bular tabiatga muhabbat ygotadi, osimliklar va hay- vonlarga gamxorlik bilan qarash hissini tarbiyalaydi), rkib toptirishni nazarda tutadi: bilimlarni o’zlashtirib olish asosi da bolalarda jonajon shahriga, o’z vataniga, xalqiga muhabbat, ulug kishilarga muhabbat va rmat, lkaning ijtimoiy hayotiga qiziqish paydo boIadi. Maktabgacha yoshidagi olalardaijtimoiy hodisalar, voqealar togrisida, umumlashgan tasav- vurlar tarkib opadi. Masalan, qoshni olkalardagi bolalarning hayoti, oddiy kishilarning mehnati, boshqa xalqlarning hayoti va dostligi haqidagi dastlabki tasavvurlar vujudga keladi. tar biyachi yangi ma’shg’ulotlarning mazmunini belgilar ekan, ularu yoki bu ma’shg’ulotlarda o’zlashtirilgan bilimlar bilan qanday boglanishini oylab koradi. Masalan, oshpaz, kutubxonachi bilan O’qituvchining mehnati haqidagi bilimlar xilma-xil mehnat turlari haqidagi malumotlar sistemasining bir qismidir. Pochtadagi turli xodimlar mehnati haqidagi bilimlar – ijtimoiy mehnatning jamoa xarakteri togrisidagi bilimlar sistemasining bir qismi. Mehnatning ijtimoiy xarakteri, mohiyatini tushunish uchun bola shunga oxshash kopdan kop mehnat turlari bilan tanishishi lo’zim. Ma’shg’ulot quyidagi turlarga bolinadi:
1. Bolalarga yangi bilim beruvchi ma’shg’ulotlarni tkazishdan maqsad - ularni yangi ilimlardan xabardor qilish,tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar, voqealar ogrisidagi bil imlarini aniqlash va kengaytirishdir. Bunday ma’shg’ulotlarga angi obyektni kuzatish, hikoya qilib so’zlab berish va boshqa- ar kiradi. Mazkur ashgulotlar hamma yosh guruhlarida otkaziladi.
2. Bolalarning toplagan bilim va tajribalarini mustahkam- lovchi va sistemaga oluvchi ma’shg’ulotlar. Undan ko’zlanganasosiy maqsad idrok etilgan narsalarning nglab olish va dast labki umumlashtirishga orgatishdir. Buning uchun tanish byekt uzatiladi, ikki narsa, solishtiriladi (xona osimliklari, daraxtlar, hayvonlar), didaktik yinlar, suhbatlar otkaziladi. unday ma’shg’ulotni otkazish orqali tarbiyachi bolalar Imani yaxshi o’zlashtirib olgan-u, nima yaxshi o’zlashtirilmaganini bilib oladi. arbiyachi ma’shg’ulot jarayonida bolalarning bili-mini yangi narsalar - detallar bilan boyitib boradi.
3. Bolalarning bilimini sinovchi ma’shg’ulotlar. Bunday ma’shg’ulotlardan maqsad tarbiyachi bolalar dastur boyicha o’zlashtirilishi lo’zim bolgan bilim va malakalarni o’zlashtirib oladilarmi-yoqmi, shuni bilib oladi va o’zining bolajak ish mazmuni, metodini belgilaydi. Ma’shg’ulotning tarbiyachi o’z xohishi bilan kvartal, yarim yil va yilning oxirida, shuningdek mudira va metodistning iltimosiga binoan otkazishi mumkin.
4. Kompleks mujassam ma’shg’ulotlar bolalar bogchasi tajribasida keng tarqalgan bolib, bunday ma’shg’ulotlarda bo lalarga yangi bilim beriladi, egallangan bilimlar mustahkamla-nadi va takrorlanadi, sistemaga solinadi, olgan bilim va mala alarni amalda qollashga orgatiladi. MTMda tasviriy faoli- yat, konstruksiyalash, tevarak-atrofdagi ijtimoiy hayot va ta biat lan tanishtirish, nutqni ostirish, savod orgatish, eng od diy matematik tasavvurlarni ivojiantirish, musiqa va jismoniytarbiya ma’shg’ulotlari otkaziladi. Ma’shg’ulotga gri tay yorgarlik korib, uyushgan holda otkazilganda bolalar oldiga alum aqliy vazifa qoyilgan taqdirda, ularning fikrlash faoliyati rivojlanadi. Aqliy vazifalarning irligi va muayyan qiyin- chilik bolalarni uyushtiradi va ularning diqqatini malum o-monga yonaltiradi. Eng avvalo, bolaning aqliy vazifani hal etish yolidagi iyinchilikni yengish imkoniyati tugiladi, nati-jada bolada faoliyatga qiziqish ygonib, u malakani egallash chun mustaqil intiladi, oylaydi va vazifaning uddasidan chi ish uchun fahm-farosatini ishga soladi.usxa olish tarzidagi vazifani ajarish natijasida bo la tarbiyachi korsatmasi va namunasiga qarab malaka va ko’nikmalarni organadi. Bu bolalarni amaliy va aqliy faoliyat usullarini egallab lishlari uchun zarurdir, Bolalar qalamni, moyqalamni, qaychini ushlashni, rasm hizish, narsa yasash, olishtirish, umumlashtirish, abstraktiyalashni organadilar. Tarbiyachi bir narsaning takrorlanaverishiga yol qoymasligi kerak.
Ma’shg’ulotning tuzilishi: Ma’shg’ulot quyidagi tuzilishga ega: bolalarni uyushtirish, asosiy qism, yakunlovchi qism. Bolalar ma’shg’ulotga qiziqib qatnashishlari va unda faol ishtirok etishlari uchun uning mazmuni va metodikasi puxta oylanib olinishi kerak. Bolalar O’quv faoliyatini qanchalik pux ta egallab olsalar, tarbiyachini etibor bilan tinglab, oyindan ma’shg’ulotga osonlik bilan otadilar. Bolalarni uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni yigib, ularn ing ma’shg’ulotga tayyorligini tekshiradi: tashqi korinishi, joy-joyiga togri otirishganligi, diqqatini toplaganini sinab koradi.
Ma’shg’ulot muvaffaqiyatli otishi uchun bolalar oldi- da turgan faoliyatga qiziqish uygotishi, buning uchun bo-lalarning yoshi, qiziqishi, faoliyatiga mos har xil usullarni qollashi kerak. Kichik guruh bolalarida ma’shg’ulotga qiziqish uygotish
uchun bolalarni qiziqtiradigan mazmundagi, kutilmagan, topishmoqli usullardan foydalanadi. «Quloq solinglar-chi, kimdir eshik qoqyapti! Bu qogirchoq biznikiga mehmon- ga kelibdi», - deb ma’shg’ulotni boshlash mumkin. Bolalar ning narsalar va ularning nimaga ishlatilishi togrisidagi tasavvurini tartibga soluvchi ma’shg’ulot mana shunday boshlanadi.
Katta guruhlarda qanday ma’shg’ulot bolishini tar biyachi bolalarga oldindan aytib qoyadi. Bu bolalarning bolajak ma’shg’ulotga qiziqishini orttiradi. Masalan, mus
taqillik maydoniga ekskursiyaga borishni bolalarga bir hafta oldin aytib otadi va ularga rasmlarni korishni, ota- onasi bilan sayr qilganda nimalarni korganini eslashni taklif etadi. Bolalar bu kunni zor qiziqish bilan kutishadi. Katta va tayyorlov guruhlaridagi bolalar ma’shg’ulotning zarurligi va majburiyligini tushunishlari, unga ongli ravishda tayyorlanishlari zarur. Asosiy qism. Ma’shg’ulotda bolalarga yangi bilim berila di, topshiriqni bajarish yuzasidan yoI-yoriq korsatiladi, qiynalgan bolalarga yordam beriladi. Bolalar bilan boladigan jamoachilik munosabatlari alohida munosabat bilan qoshib olib boriladi. Topshiriqni bajarishni hamma bolalar uddalay olishlari uchun tarbiyachi har xil metod va usullarni qollaydi. Ma’shg’ulotning boshlanishidanoq bolalarning diqqatini tashkil eta bilish kerak. Bu bolalar oldiga qoyilgan aqliy vazifaga bogliq. Bolalarga qanday ishlar olib borish zarurligi korsatiladi va tushuntiriladi, ularni ayrim bolalarga alohida takrorlash shart emas, balki hamma bolalarni etibor bilan eshitib otirishga orgatish kerak, zarurat tugilsagina takrorlash mumkin. MTTda bolalar oqish, yo’zishni bilmaganlari uchun otilgan materialni qaytarib mustahkamlay olmaydilar, shuning uchun bolalarga berilgan bilimni mustahkamlash uchun tarbiyachi takrorlash va mashq qildirish usullari- dan foydalanadi. Mexanik qaytarish, yodlatishdan qoch- ish kerak, chunki anglab olinmagan material tezda sedan chiqadi.Qaytarish, mashq qildirishda tarbiyachi fikrlarni toldirib, tartibga solib boradi, bu bolalarda bilimga qizi qish uygotadi va shu narsa togrisidagi tasavvur va tushunchalarini chuqurlashtiradi. Ma’shg’ulotni dastur maqsadi va bolalar yoshiga qarab mustahkamlashning har xil usullari qollaniladi. Bolalar o’zlashtirib olishi va javob qilishi kerak bolgan material so’z orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun u yo ki bu ishni bajarishda bolalardan uni qanday amalga oshir- moqchi ekanini so’z bilan tushuntirib berish talab etiladi (masalan, son-sanoqga orgatishda, qurish-yasashda, rasm chizganda qanday qilishi, qanday tartib bilan bajarishi, buning uchun qanday materialdan foydalanishni tushun tirib berishi talab etiladi}. Mustahkamlash jarayonida didaktik material bilan ba- jariladigan mashq aqliy vazifani o’z ichiga olsa, bolalarda mustaqillikni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega boladi. Masalan, son-sanoq ma’shg’ulotida bolalar sanash ma terial bilan o’zlari mashqlarni mustaqil bajarishadi: tarbi yachining topshirigiga qarab narsalar sonini kamaytiri- shadi yoki kopaytirishadi. Buning uchun oyinchoqlardan ham foydalanish mumkin. Ma’shg’ulot davomida pedagog hamma bolalar faol qat- nashishini va ishni o’z vaqtida puxta amalga oshirishlarini nazorat qilib boradi. Agar ma’shg’ulot yakka tartibda olib boriladigan bolsa (rasm, loy va plastilindan narsalar ya- sash, qurish-yasash, konstruksiyalash), bolalar ishni har xil vaqtda bajarganliklari uchun tarbiyachi ma’shg’ulot tu- gashiga bir necha daqiqa qolganda ma’shg’ulotni tugatish kerakligi to’grisida ularni ogohlantiradi. Ma’shg’ulotni tugatayotib, tarbiyachi otkazilgan ma’shg’ulotga yakun yasaydi: bajarilgan ishni bolalar bi lan birgalikda baholaydi, bolalarning ma’shg’ulotda qat- nashganini gapiradi, bazan kelgusi ma’shg’ulotda nimalar otishlarini aytadi.Bolalarning O’quv faoliyatini yaxshi egallab olishlari ular bilimini togri baholashga bogliq. Qoyilgan vazifaning bajarilishiga qarab baho berili- shi kerak. Bolaning ishini togri baholab, «togri» yo ki «notogri» deyish bola uchun oddiy maqtovdan ancha qimmatlidir. Ish qanchalik yaxshi tahlil qilinsa, u bolaning kelgusida ishini tuzatib olishiga yaxshiroq imkoniyat yaratadi. Ma’shg’ulotdan keyin tarbiyachi bolalarni oyinga tak- lif etadi, boshqa ma’shg’ulot boImasa, sayrga tayyorlani- shadi.Ma’shg’ulotda tarbiyachining bolalarga qoyadigan ta- labi ularning yoshi va imkoniyatlariga mos bolishi kerak. Birinchi kichik guruh bolalarini ikkiga bolib ma’shg’ulot otiladi. Tarbiyachi birinchi guruh bolalari bilan ma’shg’ulot otkazganda ikkinchi guruh bolalariga enaga qarab tura- di. Tarbiyachi ma’shg’ulot paytida hamma bolalarning faol qatnashishlariga harakat qiladi: savolga togri javob berishlarini, tayyorlanishi kerak bolgan jiho’zlar, bolalar bi lan olib boriladigan dastlabki ishlar (agar bunga zarurat bolsa), ma’shg’ulotning borishi va tarbiyachi foydalana- digan metodik usullar korsatiladi. Ma’shg’ulot jarayoni ni bayon etib yo’zishda ma’shg’ulotning boshi va oxirida (yakun chiqarish va keyingi faoliyat turiga otishda) bo lalarni uyushtirishni alohida ajratib ko’rsatish kerak. Ma’shg’ulot muvaffaqiyatli otishi uchun jiho’zlarni o’z vaqtida tayyorlash zarur. Ularni tanlash ma’shg’ulotning mazmuniga va tarbiyachi belgilagan metodik usullarga bogliq > Tarbiyachi o’z guruhidagi har bir bolaning jismoniy tomondan yaxshi rivojlanishi, uning oliy nerv faoli yati yaxshi ishlashi, shuningdek aqliy axloqiy, mehnat, estetik tomondan normal tarbiyalanishi uc hun yaxshi shart-sharoit yaratadi. Tarbiyachi har bir boladagi o’ziga xos xususiyatlarni yaxshi bilgan hol da undagi o’ziga xos xususiyatlarni (zararli bolsa] yoqota borib, bolaga nisbatan qulay talab qoyadi. > Tarbiyachi har bir bolaning kelajakda haqiqiy inson boIishiga yordam beradigan sifatlarini va imkoni yatini rivojlantirishi lo’zim. Maktabgacha ta’lim yo- shi davrida tarbiyachining bolaga shaxsiy tasiri ju da katta boladi. Chunki, bu davrdagi har bir taas- surot bolaning xotirasida bir umrga saqlanib qoladi. Bolani tushuna bilish va uning manaviy dunyosiga ki- ra olish tarbiyachidan zor kasb tayyorgarligini talab eta di. Bola bilan jonli munosabatda bolish - fikrlar manbayi, pedagogik yangiliklar, quvonch va tashvishlardirki, busiz tarbiyachining ijodiy mehnatini tasavvur etib bolmaydi. Ma’shg’ulotda tarbiyachi o’z ovo’zidan qurol sifatida foydalanishi mumkin. Sekin, tinch ovo’z bolaga yaxshiroq tasir etishini pedagog bilishi zarur. Bolaga qattiqroq va qatiy gapirish mumkin, ammo bunda so’z ohangi bolaga tinchlantiruvchi tasir etishi lo’zim. Tarbiyachi asosan bolaning normal ruhiy taraqqiyoti asosi bolgan jismoniy rivojlanishiga alohida etibor beri- shi lo’zim. Bolaning kop vaqt harakatsiz otirishi uning sogligI uchun juda zararli, u bolaning har tomonlama rivojlanishi- ni sekinlashtiradi. Bolaning kop harakatlarni otirib bajarishi ham gavda tuzilishining notogri osishiga olib keladi. Shuning uchun faoliyat turlarini almashtirib borish maqsadga muvofiq- dir. Yana bolaning normal rivojlanishi uchun har doim tinch, quvnoq muhitni tashkil etish lo’zim. Bolani: «Tezroq yuvi- ninglar - nonushtaga kech qolyapmiz», «Oyinchoqni tez roq yigishtiringlar, sayrga yoki ma’shg’ulotga kech qol yapmiz» va hokazo deb shoshiltirish kerak emas. Ta’lim berganda uni shunday tashkil etish kerakki, har bir bola faol ishlasin va har biri ijobiy natijaga erishsin. Bolalarning ma’shg’ulotda olgan bilim va malaka- lari boshqa faoliyat turlarida qollanilishi mumkin. Bolalar olgan bilimlarini qollay olishlari ularning yaxshi o’zlashtirib olganligidan dalolat beradi, yani ular hech qanday qiyinchiliksiz bu bilimlardan foydalanishlari mumkin. Ta’limning amaliy ahamiyati ham ana shundan iboratdir. Agar bolalar yetarlicha bilim va malakalarga ega bolsa, ular bilan xilma-xil ma’shg’ulotlar otkazish mumkin, bu ma’shg’ulotlarda bolalar mavjud bilimlardan ijodiy foydanishlari: bemalol rasm chizishlari, biror narsani qur- ish yoki yasashlari, hikoya qilib berishlari mumkin. Bu ma’shg’ulotlar odatdagi ma’shg’ulotlardan boshqacharoq qilib tashkil etiladi: bolalar ixtiyoriga har xil material lar beriladi va ularga rasm mavzusini o’zi belgilash, qu- rilishni o’zi oylab topish, hikoya tuzish imkoniyati yara-tiladi. Bunday ma’shg’ulotlar dasturning ayrim bolimlari boyicha ta’limning yakunlovchi bosqichlarida otkaziladi. Bolalar olgan bilimlaridan o’z oyinlarida keng foydala nadilar: rasm chizish, qirqib olish, qurish-yasash soha-sidagi malakalarni qollab zarur jiho’zlarni tayyorlaydilar, inshootlar barpo etadilar va hokazo. Olingan bilimlar turli xil oyinlarning azmunida ks ettiriladi. aktab ta’limiga tayyorlashda ta’lim-tarbiyaviy jarayonning orni va ziga os xususiyatlari Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda maktabgacha ta’lim muassassasida tashkil etiladigan ta’lim-tarbiyaviy jarayonlar o’ziga xos xususiyatga ga. Bu o’ziga xoslik maktab ta’lim- tarbiya ishlaridan nusxa kochirish emas, balki olalarning maktabda muvaffaqiyatli okishi uchun zarur boladigan ogishmay hakllantirishga moljallangan faoliyat va xulq- atvorni maxsus tashkil etishdir. Bu bolalar faoliyatining barcha urlarini murakkablashtirishda, bolalar tomonidan amalga oshirishning murakkab usullarini egallashlarida, faoliyat jarayonida hamkorlikning angi usullarini o’zlashtirishda, bolalar faoliyati va xulq-atvorining jamoatchilik onalishini rivojlantirishda, ijtimoiy-foydali asoslarini ilgari surishdanamoyon oladi. u jarayon bolajak maktab majburiyatlarini hisobga olib talablarning so’zsiz ortib borishi bilan ifodalanadi. z ahamiyatiga kora bolalarning mustaqilliklari, oyin, oqish va mehnatning sifat va natijaliligi birinchi oringa chiqadi. Bu quyidagilarda namoyon boladi: Kun tartibining o’zgarishida bola yuvinish, kiyinish, vqatlanish arayonlarini tez suratda bajarishga otadi, faoliyatning bir turidan ikkinchi turiga o’zroq moslashadi.Tarbiyachining bolalar bilan muloqot usuli o’zgaradi, O’qituvchining O’quvchilar bilan munosabatiga xos ayrim xususiyatlarni kasb tadi(bolalarga qoyiladigan talab ortadi, ularda mustaqillik rivojlanadi). Maktabgacha ta’lim muassassasidagi ma’shg’ulotlar vaqti ortadi. nda bolalarni voqelikning turli sohalari haqidagi tasavvurlarini yanada kengaytirish a togri dunyoqarashni shakllantirishga oid ishlar olib boriladi. Istalgan O’quv fanini egallash bolada mazkur quv O’quv fanida korib chiqilayotgan voqelikhodisalarini ajratish va uni o’z bilish byektiga aylantirish qobiliyatining mavjud bolishini nazarda tutadi. Bu izimlashtirish, umumlashtirish, tahlil qobiliyati alum darajada rivojlanishini talab qiladi. Asosiy maqsad - olingan bilimlar komagida mazkur masalalarga nazriy yondashuv masalalarini shakllantirishga yordam beradigan mumiylashtirilgan asavvur va elementar tushunchalarning tarkib topishini taminlashdir. Bolalarning maktabda savodini chiqarish uchuntayyorgarlikka oid jadal ish olib boriladi, bu sohalar oyicha dastur talablarini egallash, keyinchalik matematik rivojlanishlari muhim bo’lgan butun sonlar qatori, qonuniyatlari, bolalar uchun yangi voqelikning miqdoriy tomonlarini bilish vositasi sifatida olchov faoliyati, qism va butun, olchov va olchash ortasidagi funksional bogliqliklar va shu kabilar haqidagi qoidalarni anglashlarida yordam beradi. Bular bolalarning 1-sinfdagi matematik bilimlar mazmunini ongli, faol egallashlarini taminlaydi. Nutq, oqish va savodga tayyorgarlik ma’shg’ulotlarida - bolalar nutq va til voqeligi sifatidagi yangi lingvistik munosabat asoslarini o’zlashtira boshlaydilar. Bolalar tomonidan nutqning tuzilishi, uning ogzaki va tovush tarkibini oddiy o’zlashtirish sodir boladi, so’z til voqeligi degani ilk tasavvur tarkib toptiriladi. Kesma harflar yordamida tovush-harf, bogin tuzishga va uni oqishga orgatiladi, namunadagidek turli so’zlarni yo’zish, chizish masalalari shakllanadi. Bolalar tegishli atamalar: gap, tovush, bogin, harf, so’z tarkibi kabilarni egallab oladilar. Bu ish maktabda savodni egallash va ona tilini organishda muhim ahamiyatga egadir. Ma’shg’ulotlar jarayonida bolalarning analitik-sintetik faoliyatlarini rivojlantirishga tahlil, umumlashtirish, qiyoslash, tasniflash usullarini takomillashtirishga doimo etibor qaratiladi. Bunda bolalarni bevosita bilishdan bilvosita bilishga kochirishning roli kattadir. Bu yoshdagi bolalar kattalarning miqdoriy o’zaro munosabatlarining olchashlar vositasida aniqlashni, narsalarni korib chiqish yoki qiyoslashda kuzatishlar chizmalaridan foydalanishni, narsalarning sifat va xususiyatlarini baholashda ijtimoiy ishlab chiqilgan etalonlardan foydalanish kabilar organib boriladi. ma’shg’ulotlarda bolalarda O’quv faoliyati va uyushgan xulq- atvor malakalarini maqsadga muvofiq shakllantirish davom ettiriladi. Bunda bolalarning:
- O’quv vazifalarini qabul qilish ko’nikmalari;
- Tarbiyachining tushuntirish va korsatmalariga muvofiq harakat qila olishlari;
- Butun ma’shg’ulot davomida ma’shg’ulot mazmuniga qiziqish;
- Diqqat-etiborni saqlash;
- Ishni oxiriga yetkaza bilish;
- Vazifani bajarish jarayoni va uning natijasini topshiriqqa muvofiq baholash;
- Tarbiyachi savollariga baland ovo’zda mantiqli javob berish;
- O’z fikrini tushunarli va savodli ifodalay olish jihatlari ish samaradorligi belgisi hisoblanadi.
Tarbiyachi bolalar mustaqilligini rivojlantirar ekan, ular o’z faoliyatlarini rejalashtiradi hamda izchil tarzda organib boradi. Bu ko’nikmalar barcha faoliyat turlarida amalga oshirilib, bolalar dastavval tarbiyachi tomonidan taqdim etilgan reja asosida harakat qilishni, songra tarbiyachi bilan birgalikda reja tuzishni, songra o’z faoliyatlarini mustaqil rejalashtirishni organadilar. Bolalar faoliyatining natijaliligiga talab ortib boradi. Tarbiyachi ish natijalarni baholashda quyidagilarni nazarda tutishi lo’zim:
- Bola tomonidan topshiriqni bajarishdagi aniqlik;
- Bajarilgan ish sifati;
- Ishning zarur suratini saqlash ko’nikmasi;
- O’zini-o’zi nazorat qilish.
O’zini-o’zi nazorat qilish tasirini tarbiyachi asta-sekin natijani nazorat qilishdan topshiriqni bajarish jarayonidagi harakat usullarini nazorat qilishga va songra nazoratdan oldingi elementlarga tomon rivojlantiradi.Tarbiyachi bolalarga tanishtiradigan ijtimoiy hodisalar sohasi jiddiy kengayadi. O’zbekistonning qadimiy shaharlari, Buyuk Ipak yoli, O’zbekistonning mustaqilligi, gerbi, bayrogi, madhiyasi haqida, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan boshqarilishi, buyuksiymolar, mashhur sarkardalar, xalq amaliy sanati, ananaviy bayramlar haqidagi bilimlarga tayanadi.
|
| |
