ma’ruza-bahs metodi
yaxshi natija
berishi tabiiy, zero, ma’ruzadan ko‘zlangan asosiy maqsad talabalarda
bilimni mustaqil ijodiy egallash qobiliyatini shakllantirishdir. Chunki,
ma’ruzada talabalar mustaqil fikrlash, fikrlarni isbotlash va asoslashga
o‘rganishlari lozim. Buning uchun ma’ruzachi dars boshlanishida
talabalar oldiga ma’ruza mazmunidan kelib chiqib muammoni aniq
belgilashi, uni talabalar o‘quv-biluv qobiliyatiga moslashtirishi holida
talabalarni o‘z fikr-mulohazalarini isbotlashga tayyorlashlari lozim.
Chunki, bu hol talabalarning ma’ruza mashg‘ulotiga bo‘lgan qiziqishi
va bilishga ehtiyojini tarbiyalaydi. Bu esa talabani ta’lim obyektidan
ta’lim subyektiga aylanishiga qo‘llashadi.
O.R.Roziqov va “Didaktika” darsligining boshqa muallifari
ma’ruza metodini o‘qitish va o‘qish usullariga ajratib, undan
foydalanish bir necha variantlarni taqdim etadilar.
1
Ta’lim muassasalarida qo‘llaniladigan ma’ruza metodi, asosan
talabalarga ya’ni bilim berish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, u murakkab
masalalar, mavzularni o‘rganishda, muammoli mavzularni o‘qitishda
va pedagogika o‘quv fanlari o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘rganishigda
farqlaniladi.
Ma’ruza metodining samarali, optimal qo‘llanilishi uchun,
o‘qituvchi-lektor:
-
Mavzuga oid asosiy va ularni bayon etish rejasini tuzish.
-
Ma’ruza boshlanishida rejani talabalarga e’lon qilib, asosiy va
qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxatini e’lon qilishi;
-
O‘quv materialini izchil, tizimli, o‘tilgan mavzu va kelgusi darsda
o‘tilishi nazarda tutilgan mavzu bilan bog‘langan holda bayon etilishi;
-
Ma’ruzaga
talabalarning
qiziqish,
intilishi
va
ma’ruza
samaradorligini oshirish maqsadida mavzuni hayotiy misollar,
tajribadagi ishlar bilan bog‘lashi va kerakli joylarda talabalarga
muammoli savollar bilan murojat qilish;
1
Qarang: O.R Roziqov va boshqalar. Didaktikalar Darslik-T.: “Fan” 1997, 187-188-betlar
110
-
Bayon
talabalarga
tushunarli,
qiziqarli
bo‘lishi
uchun
ko‘rgazmali, audio va video materiallardan unumli foydalanish;
-
Rejada ko‘rsatilgan har bir punktni yakunlaganda, uni xulosalashi
va ma’ruza yakunida umumiy xulosa uchun ma’lumotlarni belgilab
qo‘yishi;
-
Ma’ruza mavzusidagi eng muhim sonlar xotirada saqlanishi qiyin
bo‘lgan ma’lumotlarni talabalarning yozuv daftarlariga qayd
qilishlarini tavsiya etishi;
-
Mavzu yuzasidagi xulosalarni turli o‘quv sharoitlarida tadbiq
etishga oid ko‘rsatmalar berishi kabi qonun-qoidalarga amal qilishi
talab etiladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida qo‘llaniladigan ta’lim metodlarining yana
biri
suhbat
metodidir. Bu metod bilim o‘zaro so‘zlashuv (dialog) yo‘li
bilan o‘rganishga sabab asosan seminar mashg‘ulotlarida, talabalarning
mustaqil ishi, referatlari, o‘quv konfersiyalarida qo‘llaniladi. Bu
pedagog va talabaning faol, jonli savol-javob yo‘sinida qo‘llaniladigan
o‘qitish-o‘qishning bir ko‘rinishi bo‘lib, savol-javob tarzida tashkil
qilinadi.
O‘qituvchi suhbat metodini tashkil etishda turli o‘quv vazifalarni
hal
etadi.
Jumladan:
talabalarning
nazariy
bilimlarini
o‘zlashtirganliklarini aniqlash, ma’lumotlarni umumlashtirishi va
tizimlashtirish: yangi mavzuni o‘rganishda talaba tafakkurini
boshqarish; talabalarning ijodiy qobiliyati, aqliy kuchi, intellektini
rivojlantirish vaho kazolar. Shu bois suhbat metodida talabalar pedagog
savollariga javob berish bilan o‘rganilayotgan mavzuda izohlangan
ma’lumotlarni mantiqiy ketma-ketlikda o‘rganadi, fikr yuritadi, tahlil
qiladi va fikrlarini nazariy jihatdan umumlashtiradi.
Pedagogik manbalarda ko‘rsatishicha suhbat metodi, o‘z mazmun
mohiyatiga ko‘ra kirish suhbati, nazariy bilimlarni mustahkamlovchi,
yangi bilimlarni ma’lum qiluvchi, tekshiruv suhbati, evristik suhbat.
Kirish
suhbati seminar mashg‘uloti dastlabki soatida qo‘llanilib, u
o‘qituvchining talablarni mazkur fandan o‘tkaziladigan seminar
mashg‘ulotning maqsad, vazifalarini, fan dasturidagi ushbu fanga
qo‘yilgan pedagogik talablarni, seminar mashg‘ulotida ajratilgan
vaqtni, seminar mavzulari va ularning rejalari bilan tanishtirishni
nazarda tutadi. Yangi bilimlarni ma’lum qiluvchi suhbat o‘qitish-
o‘qishning murakkab va ko‘p mehnat talab qiladiganlaridan biri bo‘lib,
111
nazariy bilimlarni izchil, o‘zaro aloqadorlikda, talabalarda ma’lum
bo‘lgan faktlar, pedagogik hodisalarga asoslangan holda tashkil etiladi
va o‘tkaziladi. Nazariy bilimlarni mustaqilovchi va umumlashtiruvchi
suhbat, ma’ruzaga o‘rganilgan material bilan aloqa o‘rnatishiga yordam
beradi. Masalan, shaxs ta’lim va tarbiya haqidagi bilimlarni
mustaqillashga pedagog savollar berib, talabalarni ma’ruzaga
o‘rganilgan shaxs taraqqiyotiga ta’sir qiluvchi omillar va ularda ta’lim-
tarbiyaning yetakchilik rolining sabablarini, hayotiy misollar bilan
ajratib ko‘rsatishga undaydi.
|
