Mavzuni takrorlash va mustahkamlash uchun savollar

183 
11-MAVZU. DARS O‘QUV FAOLIYATINI TASHKIL ETISH 
SHAKLI SIFATIDA 
 
Tayanch so‘zlar: o‘quv faoliyati, dars, dars 
tiplari, aralash dars, yangi materiallarni o‘rganish 
darsi, bilimlarni mustahkamlash, ko‘nikma va 
malakalarni shakllantirish darsi, umumlashtirish va 
tizimlashtirish, bilim, mahorat va ko‘nikmalarni 
nazorat qilish va tuzatish darsi 
 
11.1.O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari 
Oliy va professional ta’lim muassasalarida psixologiyada 
o‘qitishning xilma-xil turlari va shakllari mavjud. Shu munosabat bilan 
oliy va o‘rta ta’lim uchun o‘qituvchi hisobga olishi kerak bo‘lgan 
muayyan terminologik an’analar mavjud. 
Oliy ta’limda o'quv jarayonini tashkil etish ta’lim (mutaxassislik) 
yo'nalishi bo'yicha davlat ta'lim standarti, o‘quv reja, namunaviy fan 
dasturlari asosida tashkil etiladi. Oliy ta’lim muassasasi Nizomi asosida 
tamustaqil ravishda oliy o'quv yurti tomonidan ishlab chiqiladigan 
o'quv mashg'ulotlari jadvali (o‘quv jarayoni grafigi) bilan tartibga 
solinadi.
Talabalar kunduzgi, sirtqi, sirtqi (kechki) shaklda yoki tashqi 
o'qitish shaklida o'qitiladi. 
Oliy o'quv yurtida o'quv yili 3 sentyabr kuni kunduzgi va sirtqi 
(kechki) talabalar uchun boshlanadi va ishchi o'quv dasturiga muvofiq 
tugaydi. U ikki semestrga bo'linadi. Semestr davomida o'quv 
mashg'ulotlari har xil omillarga qarab ozmi-ko'pmi barqaror bo'lishi 
mumkin bo'lgan haftalik jadval asosida tashkil etiladi. Akademik dars 
soatining davomiyligi universitet tomonidan belgilanadi, odatda 
mashg‘ulot davomiyligi 80 daqiqa bo‘ladi. Oliy ta’im nazariy va amaliy 
mashg‘ulotlarni o'z ichiga oladi. Mashg‘ulotlar ta’lim muassasalarida 
o'qituvchining rahbarligi ostida o'tkazilishiga qarab ikki turga bo‘linadi: 
auditoriya mashg‘ulotlari va mustaqil ta’lim mashg‘ulotlari. 
Auditoriya 
mashg‘ulotlarining asosiy turlari ma'ruzalar, 
seminarlar, amaliy mashg'ulotlar, laboratoriya ishlari, konsultatsiyalar.
Talabalarning mustaqil o'quv faoliyati seminarlar va amaliy 
mashg'ulotlarga tayyorgarlik, ilmiy adabiyotlarni o'rganish iishlarni o'z 
ichiga oladi. O‘quv ishlarining muhim turlariga ilmiy-tadqiqot ishlari, 

184 
referatlar yozish, kurs ishi va bitiruv malakaviy ishlarni yozish, 
malakaviy amaliyotlar ham kiradi. Oliy ta'lim muassasasi boshqa o'quv 
turlarini ham tashkil qilishi mumkin. 
Har bir semestr oxirida yakuniy nazorat jarayonida talabalar 
semestr davomida o'qigan fanlari bo'yicha kreditlar va imtihonlarni 
topshiradilar.
Sirtqi o'qish shaklida talabalar o'quv dasturining o'quv materialini 
kunduzgi shaklda bo'lgani kabi bir xil hajmda o'rganadilar, ammo 
nazariy ta’limdan ko‘ra mustaqil ta’limning hajmi ko‘proq bo‘ladi. 
Sessiyalar har semestrda o'tkaziladi.
Psixologik fanlarini o‘qitishda ma'ruza o'qitishning monologik 
shakli hisoblanadi. An'anaviy ma'ruzalarning o'ziga xos xususiyati 
shundaki, o'qituvchi faol, talabalar nisbatan passiv, ularning 
faoliyatining tashqi ko'rinishlari juda kam (ular asosan tinglashadi). 
Ma'ruzaning an'anaviy funksiyalari: 1) axborot uzatish, 2) 
tizimlashtirish va 3) tushuntirish. O'qituvchi ma'ruza davomida yangi 
bilimlarni tizimli ravishda etkazadi, shuningdek, o'quv kursining eng 
qiyin masalalarini tushuntiradi. Ma'ruzalar ham rag'batlantiruvchi va 
rivojlantiruvchi funksiyaga (4) ega bo'lishi mumkin. Ma'ruzalar juda 
murakkab o'quv tshaklidir, shuning uchun ularni o'tkazish ko'pincha 
eng tajribali o'qituvchilarga topshiriladi. Ushbu turdagi mashg‘ulotlarni 
tayyorlash va o'tkazishda odatda yosh o'qituvchilar eng katta 
qiyinchiliklarga duch kelishadi. 
Psixologiya fanlarini o‘qitishda seminar ma’ruzadan farqli 
ravishda, talabalarning o‘quv materialini muhokama qilishdagi 
ishtirokini o‘z ichiga oladi. Ularning faoliyat shakllari har xil bo‘lishi 
mumkin. Shu bilan birga, seminar mashg‘ulotida talabalar gapirishi va 
o‘qituvchi bu jarayonni boshqarishi zarur. O‘quv jarayonidagi 
seminarlar quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) bilimlarni mustahkamlash; 
2) bilimlarni kengaytirish; 3) mustaqil ish ko‘nikmalarini rivojlantirish; 
4) aqliy faoliyatni rag‘batlantirish. Seminarlarda talabalar ma’ruza yoki 
kitoblardan olingan bilimlarni qayta hikoya qilish yoki muhokama 
qilish jarayonida mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladilar. Seminar 
mashg‘ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish axborotni mustaqil qidirish va 
qayta ishlash qobiliyatini rivojlantiradi. Talabalarning aqliy faoliyatini 
faollashtirish darajasiga qarab seminarlarni tashkil yetish shakllarini 
ikki turga bo‘lish mumkin: 1) reproduktiv va 2) produktiv. 

185 
Seminar mashg‘ulotlarni tashkil yetishning reproduktiv turi, 
birinchi 
navbatda, 
o‘quvchilarning 
eslab 
qobiliyatlarini 
faollashtirishadi. Talabalar o‘tilgan ma’ruza, darslik yoki boshqa
manbalar asosida aniq o‘quv materialini yeslab qolishlari va qayta 
so‘zlab berishlari kerak bo‘ladi.. 
Seminar mashg‘ulotlarni tashkil yetishning produktiv turi 
o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini faollashtirishni o‘z ichiga oladi. 
Talabalar yeshitgan yoki o‘qigan materiallar va tayyorlagan savol va 
topshiriqlarni ma’lum bir tarzda taqqoslaydilar, tahlil qiladilar, 
umumlashtiradilar, tanqidiy baholaydilar va xulosa chiqaradilar. 
Psixologiya fanidan amaliy mashg‘ulot, seminardan farqli 
ravishda,o‘quv materialini muhokama qilibgina qolmay, balki ma’lum 
amaliy vazifalarni bajarishni o‘z ichiga oladi. Bunday vazifalar tizimi 
ko‘pincha amaliyot deb ataladi. Psixologiya fanidan amaliy 
mashg‘ulotlar ta’lim jarayonida quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin: 
1) nazariy bilimlarni amaliyotda mustahkamlash; 2) tadqiqot ishlari 
ko‘nikmalarini o‘zlashtirish; 3) amaliy psixologik ishlar ko‘nikmalarini 
o‘zlashtirish; 4) nazariy bilimlardan amaliy muammolarni yechish 
uchun qo‘llash; 5) o‘z-o‘zini bilish; 6) o‘z-o‘zini rivojlantirish.
Amaliy mashg‘ulotlar uchun eng tipik vazifalar quyidagilardan 
iborat: 1) namoyish yeksperimenti; 2) individual vazifalar; 3) guruh 
vazifalari; 4) juftlik(kichik guruhlar)da tajriba; 5) psixologik 
muammolarni yechish; 6) munozara. 

Download 3,05 Mb.