130
Antropogen ekosistemalar, ularning inson salomatligiga ta’siri. Eng
muhim hozirgi zamon antropogen
ekosistemalariga shaharlar, qishloqlar,
transport kommunikatsiyalari kiradi. Insonning hayot muhiti, ya’ni inson
yashayotgan sharoit boshqa tirik organizmlar muhitiga qaraganda ancha
kengroqdir. Chunki Yer yuzida yashaydigan
organizmlar uchun kerakli
tashqi muhit omillaridan tashqari inson muhitiga insonning o‘zi tomonidan
yaratilgan moddiy va ijtimoiy muhit ham kiradi. Ular bir-birlari bilan o‘zaro
munosabatda bo‘lgan yagona murakkab sistemani tashkil qiladi. Kishilar
tomonidan yaratilgan moddiy muhitga quyidagilar kiradi:
1. Kishilar tomonidan o‘zgartirilgan tabiat: cho‘llarni o‘zlashtirish, o‘r-
monlar tashkil qilish, daryolar yordamida suv omborlari qurish va boshqalar.
2. Sun’iy elementlar: binolar, inshootlar qurish, shovqinlar,
elektromagnit
maydonlari, radioaktiv nurlar, zaharli moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladigan
har xil materiallar, mahsulotlar. Hozirgi kunda Yer shari aholisining yarmiga
yaqini shaharlarda joylashgan.
Transport, sanoat korxonalarining rivojlanishi va
shunga o‘xshash boshqa omillar insonning eng muhim sifat ko‘rsatkichlaridan
biri – salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsata boshladi. Atmosfera, suv, oziq-
ovqatlarning sanoat, transport chiqindilari bilan ifloslanishi, elektromagnit
maydonlari, shovqinlar, havoning ifloslanishi, ortiqcha axborot oqimlari, ovqatning
yetishmasligi, zararli odatlarning paydo bo‘lishi kishilar sog‘ligiga salbiy ta’sir
ko‘rsatib, turli xil kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.
Shahar aholisining zichligi yuqumli kasalliklarning keng tarqalishi uchun sharoit
yaratadi. Havoning ifloslanganligi natijasida Yer yuzasiga
ultrabinafsha nurlar -
ning ancha miqdori yetib kelmaydi. Yorug‘likning yetarli bo‘lmasligi natijasida
D vitamini yetishmasligi rivojlanadi. Shu sababli ko‘pchilik shahar aho lisi o‘zlarining
dam olish vaqtlarini tabiatda, tabiiy sharoitda o‘tkazishga harakat qilishadi.
Qishloq ekologik sistemalari o‘z xususiyatlari jihatidan shahar ekosistema-
sidan ancha farq qiladi. Qishloqlarda hayvon va o‘simlik turlarining xilma-
xilligi kuzatiladi. Hayvonlar orqali yuqadigan yuqumli va parazit organizmlar
orqali vujudga keladigan kasalliklar qishloqlarda ko‘proq uchraydi. Qishloq
xo‘jaligida pestitsidlar, gerbitsidlar va boshqa kimyoviy moddalarning ko‘p
ishlatilishi qishloq aholisining sog‘ligiga zararli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
