• Tirik modda
  • Tirik moddaning xususiyatlari.
  • 1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi




    Download 4,78 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet112/176
    Sana01.02.2024
    Hajmi4,78 Mb.
    #149833
    1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   176
    Bog'liq
    Biologiya. 11-sinf (2018, A.G\'afurov, A.Abdukarimov)

    Bilimlaringizni qo‘llang. 
    1. Biosfera qanday komponentlardan tuzilgan?
    2. Biosfera tarkibiga kiruvchi moddalarning turlarini aytib bering.
    3. Biogen moddalar qanday hosil bo‘ladi?
    4. Tirik modda Yer sharining qaysi qobiqlarini egallaydi?
    5. Qayerda tirik modda eng ko‘p miqdorda uchraydi? Nima uchun? Bu ning
    biosfera uchun qanday ahamiyati bor? 
    O‘
    z fikringizni bildiring.
    Biosferaning komponentlari bir-biri bilan o‘zaro qanday bog‘langan? Javo-
    bingizni misollar bilan tushuntiring. 
    27-§. BIOSFERADAGI TIRIK MODDANING
    XUSUSIYATLARI VA FUNKSIYALARI
    Tayanch bilimlaringizni qo‘llang. 
    Tirik organizmlarga xos xususiyat-
    larni aytib bering.
    Tirik modda – 
    qaysi sistematik birlikka mansubligidan qat’i nazar 
    biosferaning barcha tirik organizmlari yig‘indisidir. 
    V.I. Vernadskiyning biosfera haqidagi ta’limotida tirik modda tushunchasi 
    va tirik moddaning biosferadagi roli to‘g‘risidagi g‘oyalar asosiy o‘rin tutadi. 
    Tirik moddaning xususiyatlari.
    Tirik modda notirik moddadan farq 
    qilib, bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarga ega:
    1. Tirik organizmlar harakatlanish, o‘sish va ko‘payish orqali muhitda 
    tez tarqalish va muhitning yashash mumkin bo‘lgan barcha bo‘shliqlarini 
    egallash xususiyatiga ega. Harakatlanish orqali tirik organizmlar organik 
    moddalar va energiyaning bir joydan boshqa joyga ko‘chishini ta’minlaydi. 
    V.I.Vernadskiy tirik moddaning faol va passiv harakatini farqlaydi. 
    Organizmlarning energiya sarfi hisobiga mustaqil harakatlanishi faol harakat 
    hisoblanadi. Masalan, baliqlar suv oqimiga qarshi suzadi, qushlar Yerning 
    tortish kuchini yengib uchadi. Tabiiy kuchlar (Yerning tortish kuchi
    gravitatsiya) ta’sirida harakatlanish passiv harakat hisoblanadi. 
    2. Tirik organizmlarning hayotiy jarayonlari, kimyoviy reaksiyalar tartibli 
    ravishda kechadi, reaksiyalar tezligi katta bo‘lib, bu mazkur jarayonda 
    ishtirok etadigan fermentlarning faolligi bilan bog‘liq.
    3. Tirik modda evolutsion yuksalish xususiyatiga ega.


    143
    4. Tirik modda adaptatsiya xususiyatiga ega, ya’ni tashqi muhit sharoit-
    lari ga yuksak darajada moslashadi. 
    5. Tirik moddada hosil bo‘ladigan kimyoviy bog‘lar o‘zida katta energiya 
    saqlaydi. Shuning uchun ham tirik modda quyosh energiyasini transfor-
    matsiya qiladi va o‘zida to‘playdi.
    6. Tirik modda morfologik va kimyoviy xilma-xilligi bilan ta’riflanadi, 
    ko‘payish xususiyati tufayli avlodlar almashinadi, ya’ni yangilanadi. 
    7. Tirik modda alohida individlardan iborat, individlar popu latsiyalarni, 
    har xil populatsiyalar esa biotsenozlarni hosil qiladi (42-rasm). 
    Tirik organizmlar biosferani o‘zgartirishga qodir faol kuchdir. 

    Download 4,78 Mb.
    1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   176




    Download 4,78 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

    Download 4,78 Mb.
    Pdf ko'rish