141
40-rasm.
Biogen moddalar.
41-rasm.
Biogen
va abiogen hosil
bo‘luvchi moddalar.
Biogen moddalar – tirik organizmlarning faoliyati mahsulotlari yoki
ularning organik qoldiqlaridan hosil bo‘lgan moddalar yig‘indisi. Ularga neft,
toshko‘mir, ohaktosh va atmosfera gazlarini misol qilish mumkin (40-rasm).
Biogen va abiogen hosil bo‘luvchi moddalar – bir vaqtning o‘zida
tirik
organizmlar faoliyati va abiogen jarayonlar natijasida hosil bo‘ladi. Masalan,
tuproq, suv havzalarining tubi (41-rasm).
Radioaktiv moddalar – radioaktiv elementlar va ularning parchalanishidan
hosil bo‘ladigan moddalar.
Tarqoq atomlar – ayrim elementlarning atomlari bo‘lib, tabiatda tarqoq
holda uchraydi.
Kosmik moddalar – kelib chiqishi kosmos bilan bog‘liq, biosferaga
kosmosdan kirib keladigan moddalar:
meteoritlar, kosmik chang zarralari
misol bo‘ladi.
Shunday qilib, «Biosfera» kelib chiqishi jihatidan qadimiy,
tuzilishi
jihatdan murakkab, ko‘p komponentli, o‘z-o‘zini
boshqara oladigan,
energiyaning ulkan resurslarini to‘playdigan va taqsimlaydigan, o‘z tarkibi
va dinamikasini belgilaydigan sistemadir.
Daftaringizga atamalarning ma’nosini yozib oling: biosfera,
tirik moddalar,
qattiq moddalar, biogen moddalar, biogen va abiogen hosil bo‘luvchi moddalar,
radioaktiv moddalar, tarqoq atomlar, kosmik moddalar.
Qumli
tuproq
Tuproq qatlami
Sur tuproq
Gil tuproq
Ko‘mir
Bo‘r
Torf
Ohaktosh
