81
14-§. TURNING POPULATSION STRUKTURASI
Tayanch bilimlaringizni qo‘llang
. Turning ta’rifini eslang. Ta’rifda
turning o‘ziga xos qaysi jihatlari aks etadi? Hayotning tur darajasiga
ta’rif bering. Turning populatsiyalardan tuzilganligi tur uchun qanday
ahamiyatga ega?
Tabiatda har bir biologik tur bir-biridan nisbatan alohidalashgan popu-
latsiyalardan tashkil topadi.
Populatsiya kelib chiqishi umumiy bo‘lgan, o‘zaro
erkin chatishib, nasl-
dor avlod beradigan arealning ma’lum qismida uzoq muddat mavjud bo‘l gan,
shu turning boshqa populatsiyalaridan nisbatan alohidalashgan indi vidlarning
yig‘indisidir. «Populatsiya» so‘zi lotincha «populus» so‘zi dan olingan bo‘lib
«xalq», «aholi» degan ma’noni anglatadi.
Populatsiyalar nisbatan turg‘un biologik sistemalar bo‘lib, quyidagi ko‘r-
satkichlar:
– populatsiya individlari o‘rtasida o‘zaro chatishish natijasida doimiy
ravishda sodir bo‘ladigan genlar almashinuvi natijasi – genofondi;
– turli to‘siqlar va tarqalish imkoniyatining cheklanganligi bilan bog‘liq
holda boshqa populatsiyalardan alohidalashganligi;
– ko‘payish jarayonida ishtirok etadigan
yosh individlarning soni;
– genlar dreyfi, mutatsiyalar kabi evolutsiya omillari ta’sirida genlarning
yangi kombinatsiyalarining yuzaga kelishi bilan tafsiv lanadi.
Populatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri o‘z-o‘zini boshqarishi, ya’ni
uzoq muddat individlar sonini bir xilda saqlab turishidir. Bu xususiyat
populatsiya gomeostazi (yunoncha «homoios» – o‘xshash, «stasis» – turg‘in)
deyiladi.
Populatsiya guruhli uyushma bo‘lib, alohida
olingan individlarga ega
bo‘lmagan xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Bu xususiyatlar insonlarga popu-
latsiyalarning kelajakdagi rivojlanishini oldindan bilish hamda populatsiya lar
bilan o‘zaro ongli munosabatlarni tashkil etishda muhim ahamiyat ga ega.
Quyida populatsiyaning xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz.
Aksariyat hollarda populatsiyadagi individlarning umumiy sonini aniq-
lashning imkoni bo‘lmaydi. Bunda populatsiyadagi individlar soni
muayyan
muhitdagi zichlikni aniqlash orqali topiladi.
