10-mavzu: Oziq-ovqat xavfsizligi va me'yoriy ovqatlantirishning ijtimoiy- tashkiliy asoslari. Reja

Download 258,83 Kb. Pdf ko'rish
bet	3/6
Sana	21.06.2024
Hajmi	258,83 Kb.
	#264930

1 2 3 4 5 6

Bog'liq
Lecture - 10

1

Meditsina normalari darajasida oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta'minlanish;
Oziq-ovqat yetishmovchiligi yoki oziq-ovqat xavfsizligi darajasi pastligi
aholi orasida qoniqarsiz oziqlanishga olib kelib, u o’z navbatida odamlar, oilalar
va butun xalq uchun jiddiy oqibatlarga olib keladi. Oziq-ovqat mahsulotlari bilan
ta’minlanganlik darajasi aholi jon boshiga oziq-ovqat mahsulotlarining
umumqabul qilingan me’yorlarning xudi shunday o’lchovda ularning iste’mol
qilingan miqdori bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Jahon statistikasida oziq-ovqat
mahsulotlarining aholi jon boshiga hisobi FAO tavsiya etgan me’yorlar qabul
qilingan. FAO me’yorlari bo’yicha bu mahsulotlarning bir sutkalik iste’moli 3000
kkal ni tashkil qiladi.
Sog’lom ovqatlanishning me’yorlari milliy va xalqaro maxsus muassasalar,
shuningdek Xalqaro sog’liqni saqlash tashkiloti (XSST) va Xalqaro oziq-ovqat va
qishloq xo’jaligi tashkiloti (FAO) tomonidan ham aniqlanadi. 1953 yilda AQShda
o’rtacha yoshdagi erkak kishining ioziq-ovqat iste’moli me’yori 3200 kkal/sut.ni
tashkil qilgan bo’lsa, hozirda bu 2700 kkal/sut.ga teng. Iste’moli 2150 kkal dan
kam bo’lganlar ochlik va to’yib ovqat yemaslik arafasida, 1500 kkal va undan kam
iste’mol qiluvchilar ochlik holatidagi kishilar toifasidandar.
Faol turmush tarzi olib boruvchi katta yoshdagi kishi enerniyasining ma’lum
vaqt oralig’idagi
sarfi FAO va Xalqaro sog’liqni saqlash tashkiloti ekspertlari quyidagicha
aniqlaydilar:
Es = K*M*Vo
bu yerda:
Es —organizmning umumiy energetik sarfi, kkal;
K — tana1 kg massasining energiya sarfi, kkal;
M — tana massasi, kg;
Vo — sutkaning vaqt oralig’i.
Rivojlanishning sekinlashishi bilan kechadigan o’sishning orqada qolishi
uzoq muddat yetarli ovqatlanmaslik va /yoki sog’liqning zaifligi yig’ilib borishi
o’zaro ta’siridan dalolat beradi. Shuningdek, o’sishdan orqada qolish faqat to’yib
ovqatlanmaslikning ko’rsatkichi emas, balki inson asosiy ehtiyojlarining
qondirilmaganligi va natijada, absolyut qashshoqlikning belgisi ham hisoblanadi.
To’liq bo’lmagan ovqatlanishning besh turi farqlanadi:
1)
“to’yib ovqatlanmaslik” - inson yetarli ovqat miqdorini qabul qilmaydi;
2)
“balanslashmagan ovqatlanish” (yetarli miqdorda bo’lmagan va/yoki
tarkibida kam proteinlar) ovqatlanish sifati organizm ehtiyojiga mos bo’lmagan
holat. Balanslashmagan ovqatlanishning asoratlarini o’lchash mumkin, masalan,
bolalarda bo’y va vazn o’sishining orqada qolishi, kata yoshdagilarda tana
og’irligining past indeksi;
3)
ovqatlanishda mikroelementlarning yetishmasligi, «yashirin ochlik»-
inson oziq-ovqat bilan birga yetarli miqdorda bir yoki bir necha zarur
mikroelementlar, masalan vitamin va/yoki minerallarni olmaslik holati;
4)
“ikkilamchi to’yib ovqatlanmaslik”-inson sog’lig’ining ma’lum bir holati
yoki boshqa bironbir sabablarga ko’ra ovqatni qabul qila olmaslik yoki hazm qila
olmaslik holati;
5)
“to’yib ovqatlanish”-inson uzoq vaqt davomida ovqat bilan birga haddan
tashqari ko’p kaloriya miqdorini qabul qilgandagi holati.
“Ovqatlanish samarasini” antropometrik o’lchovlar va bioximik tahlillar
asosida aniqlash mumkin. Jadvalda ovqatlanish holatining ko’p ishlatiladigan
ko’rsatkichlari keltirilgan. Bolalar yoshining o’sishiga muvofiqligining

antropometrik ko’rsatkichlari orqali bolalarning rivojlanib borishi aniqlanadi.
Insoniyatning dehqonchilik va chorvachilik tashkiliy, texnik-texnologik
yangiliklarning joriy etilishi bilan bog’liq bo’lgan ulkan yutuqlarga erishganligiga
qaramasdan XXI asrda jahon aholisining oziq-ovqat ta’minoti qoniqarsizligicha
qolyapti. Bu holat XXI asrning muammolarini ham belgilab bermoqda. 2000-chi
yillarda jahon oziq-ovqat muammosining keskinlashuviga sayyoramiz aholisi
sonining o’sib borayotganligi bilan (BMT ma’lumotlariga ko’ra 2050 yilda bu
ko’rsatkich 9,6 mlrd. kishini tashkil qiladi) tabiiy muhitning imkoniyatlari
o’rtasidagi nomutanosibliklar sabab bo’lgan.
Shu boisdan oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash muammosida quyidagi bir
nechta muhim jihatni ajratib ko’rsatish zarur.

Download 258,83 Kb.

1 2 3 4 5 6

Download 258,83 Kb.

Pdf ko'rish