1.2.Asfaltbeton qoplamalar
Qoplamalarni joriy ta’mirlashda asosiy ishlarga yoriqlar, o‘yiqlar,
do‘ngliklar va organik bog‘lovchilar erib oqqan joylarni, g‘ildirak izini, qoplama
chetining sinig‘i va notekisliklarini bartaraf qilish kiradi. Bu ishlarga bahor
mavsumida iliq kunlar va barqaror ob-havo boshlanganda kirishiladi. Ishlar shunday
tashkil etilishi kerakki, barcha nuqsonlar iloji boricha qisqa muddatda bartaraf
etilishi lozim. Issiq kunlarda paydo bo‘lgan shikastlar, aniqlangan zahoti tuzatilishi
kerak.
Yoriqlar erta bahor va kuzda yopib yuboriladi; yozda esa ertalabki salqinda
tuzatiladi; bu paytda yoriqlar kengroq ochilgan va quruq bo‘ladi.
Yoriq yanada keng bo‘lsa, chuqurligining 2/3 qismigacha mastika quyib, ustiga
sovuq asfaltbeton tashlanadi.
Bitum va mastika yoriq ichini yaxshi to‘ldirishi va devorlarga yaxshi
yopishishi kerak, shunda qoplama ichiga suv o‘tmaydi.
YOriqlarni to‘ldirishga ishlatiladigan mastikaning tarkibi ikki xil bo‘ladi.
Birinchisining tarkibida BND 40/60 bitum 50% va mineral kukun 50% bo‘ladi.
Ikkinchisida o‘sha bitumdan 50%, mineral kukundan 35%, asbest donalari 10%,
rezina uvoqlari 5%.
1
Mastika zavod sharoitida ishlab chiqariladi.
Mahalliy bazalarda mastika quyidagicha tayyorlanadi. Suvsizlantirilgan
bitum 150-170
0
S gacha qizdiriladi va unga rezina uvoqlari qo‘shiladi. Uni tinmay
aralashtirgan holda 2,5-3 soat pishiriladi. Keyin bosqichma-bosqich boshqa
komponentlarni qo‘shib, 150-170
0
S da, tinmay aralashtirgan holda 30 minut
pishiriladi.
Yoriqlar ko‘p bo‘lmasa, ularga konus leyka yordamida bitum mastika quyiladi
(11.1-rasm). Ishchi konus leyka jo‘mragini yoriq bo‘ylab yurgizib chiqadi, yoriq
ichiga material quyilib, chetigacha to‘lishi, ozgina toshib chiqishi kerak. Ustiga
mayda qum yoki mineral kukun sepib, bitumga aralashtirib yuboriladi.
Keng yoriqlarning ichi maxsus asboblar yordamida ta’mirga tayyorlab
ishlanadi. Bu asboblar qoplamalarni ta’mirlash, yoriqlarni to‘ldirish mashinasi
komplektiga kiradi. SHu mashinalar va chokni to‘ldirish asbobidan mastika quyib
chiqishda ham foydalaniladi.
Qoplamalarning ekspluatatsiya sifatini keskin pasaytiradigan o‘yiqlar va
cho‘kishlar eski qoplamadagi asfalt qorishmaga mos qilib tayyorlangan yangi asfalt
qorishma bilan to‘ldiriladi. O‘yiqlarni to‘ldirish uchun sovuq asfaltbeton, qizigan
yoki sovuq qora chaqiq tosh yoki sovuq qora mayda tosh ishlatish mumkin.
Issiq asfaltbeton qorishmalar quruq va iliq kunlarda, havo harorati 5
0
S dan
past bo‘lmaganda, qoplamalarni ta’mirlash uchun ishlatiladi. Kuz mavsumida,
ta’mir ishlari yog‘ingarchilik va sovuq kunlar boshlanishidan 2-3 hafta oldin
tugatilishi kerak, shunda ta’mirlangan joydagi asfaltbeton qoplama o‘rnashib
ulguradi.
15- rasm. Konusli leyka: 1-kojux, 2-issiqlik himoyalovchi, 3-mastika
uchun sig‘im, 4-boshqarish ushlagichi, 5-konus, 6-teshikcha
Ta’mirlanayotganda, avval, shikastlangan joyning cheti bo‘r bilan belgilab
chiqiladi: yo‘l o‘qiga parellel va tik chiziqlar chiziladi. Shikastlangan joyning chetki
chiziqlari shikastlanmagan qoplamani 3-5 sm qamrab olishi kerak. Bir nechta va bir-
biriga yaqin o‘yiqlar bitta katta kontur ichiga olinadi. Eski asfaltbeton kontur
chiziqlari bo‘ylab qirqib chiqiladi, ta’mirlanadigan joy yaxshilab tozalanadi. Tik
devorlar va yuzaga suyuq bitum yupqa surtib chiqiladi.
Ta’mirlanayotgan uchastkaning chetlari qoplama yuzasi bilan tutashgan joy
qizdirilgan metall dazmol bilan tekislanadi.
Chuqur o‘yiqlarni ishlashda nafaqat yuqori qatlam, eng pastki asfaltbeton
qatlam ham qirqib chiqiladi. Ish tartibi o‘zgarmaydi. Quyi qatlam uchun
ishlatiladigan maxsus qorishma bo‘lmasa, yuqori qatlamga mo‘ljallangan qorishma
to‘ldirib yotqiziladi.
O‘yiq yuzasi 1 m
2
dan katta
bo‘lsa, qumli qorishma faqat
yuqori
qatlamga
ishlatiladi.
Yo‘l ta’mirlagich yordamida
joriy ta’mirlash sxemasi 11.2-
rasmda berilgan. O‘yiqlarni
to‘ldirish
uchun
quyidagi
tartibda
tayyorlangan
asfaltbeton
briketlardan
foydalanish mumkin.
15.1-rasm. O‘yiqlarni to‘ldirish sxemasi
(qirqish):
a-belgilash; b-shikast joyni chopib chiqish; v-
tozalash; g-bog‘lovchi material surkash; d-yangi
material tashlash; e-tayyor uchastka
Qorishma asfalt yotqizgich mashina yordamida (katta bo‘lmagan
o‘lchamlarda – qo‘l kuchi bilan), qalinligi 5 sm qilib yoyib chiqiladi va massasi 5-8
tn katok 3-4 marta yurgiziladi. Keyin 20x30 sm o‘lchamda briketlar qirqiladi, ularni
yotqizishdan oldin 160-170
0
S gacha qizdiriladi.
Uchastkani ta’mirlayotganda qizdirish usulidan ham foydalaniladi.
Ta’mirlanadigan joy usti metall chodir bilan yopiladi va forsunkalar yordamida
asfaltbeton tarkibidagi bitum qizdiriladi. Vaqti-vaqti bilan qizdirgichni boshqa joyga
ko‘chirib, eritilgan joyda qolgan qorishmani belkurak bilan olib tashlanadi. Bu
usulning kamchiligi – asfaltbeton qorishmani isrof bo‘lishida. Bundan xolos bo‘lish
uchun infraqizil nurlar bilan ishlaydigan qizdirgichdan foydalaniladi. Qoplama
materiali fizik va kimyoviy xususiyatlarini saqlab qolishi uchun qizdirganda, uni
xarorati (qorishmaga qovushqoq bitum qo‘shilsa) 170-180
0
S dan oshmasligi kerak;
suyuq bitum bo‘lsa 100-110
0
S. Qizdirilayotgan yuzadan engilgina ko‘k tutun
ko‘tarilishiga qarab, harorat etarli bo‘lganini chamalash mumkin.
Asfaltbeton qoplamasidagi qizdirilgan materiallarni ishlashi qulay bo‘lishi
uchun qoplamaning chuqur qatlamlaridagi haroratlar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
qorishmaga qovushqoq bitum qo‘shilganda:
20-25 mm chuqurlikda – 120
0
S,
40-50 mm chuqurlikda – 80
0
S;
qorishmaga suyuq bitum qo‘shilganda:
20-25 mm chuqurlikda – 70
0
S,
40-50 mm chuqurlikda – 30
0
S.
O‘yiq (chuqurcha) tubidagi qizdirilgan material, keyin yumshatiladi.
Joylashtiriladigan yangi material eskisi bilan yaxshi yopishib ketishi uchun
chuqur tubining yumshatilgan joylaridan yupqa qatlam olib tashlanadi. SHundan
so‘ng, devorlarga suyuq bitum (MG-25/40, SG-15/25 yoki SG-25/40 markali)
surtib, yangi qorishma tashlanadi. O‘yiq chuqurligi 5 sm gacha bo‘lsa, qorishma bir
qatlam, undan katta bo‘lsa – ikki qatlam tashlanadi. Qorishmani bevosita asfalt
qizdirgichning bunker termosidan yoki qorishma tashishga mo‘ljallangan
avtosamosvaldan to‘kiladi. Qorishma miqdori o‘yiqning o‘lchamlariga qarab,
zichlaganda cho‘kishini hisobga olib belgilanadi. CHo‘kkan va o‘pirilgan joylar
quyidagicha to‘ldiriladi. SHu joydagi qoplamani, buzilgan yuzadan kattaroq qilib,
olib tashlanadi. Gruntni shibbalab yoki uning asosi qum bilan yangilanib bo‘lgandan
keyin, yangi yo‘l to‘shamasi yotqiziladi va zichlanadi.
Qoplamadagi ishlar hajmi katta bo‘lsa, maxsus buzuvchi uskunalar –
avtomobil shassisiga o‘rnatilgan beton buzgichlar va gidravlik bolg‘alardan
foydalaniladi.
| 