Yangi model yaxshi ishlashi uchun qanday sharoit kerak?
“4K” modeliga asoslangan innovatsion yondashuv maktablarda qo‘llash
uchun alohida sharoitlar talab etmaydi. Masalan, o‘quvchilarda tanqidiy fikrlash
qobiliyati savol-topshiriqlar bilan, muloqot ko‘nikmasi esa savol-topshiriqlar va
mashg‘ulotlar orqali rivojlanadi. Maktablarda bu usullarni ishlatish uchun sharoit
yo‘q deb aytish noto‘g‘ri. Yangi yondashuvni qo‘llay olish asosan o‘qituvchilarga
bog‘liq.
Yangi innovatsion yondashuv natijasini o‘quvchining dunyoqarashi,
fikrlashi o‘sishida ko‘rish mumkin. XXI asr o‘quvchisi portretida XXI asr
ko‘nikmalari bo‘lishi kerak. Innovatsion yondashuvni qo‘llashdan asosiy maqsad
ham shu. Qolaversa, ta’limning asosiy maqsadi – o‘quvchilarga nafaqat bilim
berish, balki olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olishga o‘rgatishdan iborat.
Bu ko‘nikmalar nima uchun muhim?
4K
ko‘nikmalari bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bolalar kelajakda
muvaffaqiyatga erishishi uchun to‘rtta yo‘nalish bo‘yicha ko‘nikmalarga ega
bo‘lishi kerak. Ish beruvchilar aynan ushbu ko‘nikmalarga ega nomzodlarni
qidirishadi.
Avvalo o‘quvchilarning bilim va qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda
o‘qituvchining o‘zi kasb mahoratidan kelib chiqib, “4K” yondashuvining mazmun
va mohiyatini anglab yetishi va dars jarayonida qo‘llashi lozim.
“4K” yondashuvining asosiy maqsadi komil shaxsni shakllantirish uchun
poydevor bo‘lgan pedagogik jarayonni takomillashtirish, insonparvarlashtirish
o‘quvchining mustaqilligini ta’minlash, o‘qitish jarayonida texnik vositalar
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishdan iborat.
Bu ta’lim jarayonida qanday ishlaydi? Talabalarning muloqot, hamkorlik,
ijodkorlik va tanqidiy fikrlashni rivojlantirishni bitta ta’lim darsida qanday
birlashtirish kerak. Jarayonning asosiy omillari ijodiy (yoki muammoli) vazifalar,
o‘quv faoliyatini tashkil etishning juft yoki guruh shakllari va fikr-mulohazalardir.
4K o‘quv mashg'ulotlarida qo‘llaniladigan vazifalar kamida 4 shartga javob
berishi kerak: ular o‘quv mashg‘ulotlarida o‘rganilayotgan o‘quv materialiga,
shuningdek, o‘quvchilarning oldingi mashg‘ulotlardan yoki hayotiy tajribasidan
bilganlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lishi kerak. topshiriqlar o‘quvchilarning
proksimal rivojlanish zonasiga mos kelishi, topshiriqlar bajarilishi mumkin bo‘lishi
kerak. Shuni ham hisobga olish kerakki, biz o‘quvchilarni qandaydir muammo
yoki vaziyatga olib keladigan hissiyotlar qanchalik kuchli bo‘lsa, ularning bilim
faolligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Bunday vazifalarni shakllantirish usullari aniq
o‘quv faniga yoki o‘quv intizomiga bog‘liq bo‘ladi. Bular etishmayotgan
ma’lumotlarga ega bo‘lgan vazifalar, qaror qabul qilish uchun kerak bo‘lmagan
ortiqcha ma’lumotlar, savolning noaniq shakllantirilishi, qarama-qarshi
ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan vazifalar va boshqalar bo‘lishi mumkin.
O‘quv faoliyatini tashkil etishning juftlik va guruh shakllarini qo‘llashda
jarayonni tartibga solish, juftlik yoki guruhlarni shakllantirish usulini, ularning ish
qoidalarini aniq belgilash, ish usullarini o‘zgartirish muhimdir. Misol uchun, agar
birinchi darsda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘z xohishiga ko‘ra guruhlarga
birlashtirgan bo‘lsa, keyingi safar buni jurnaldagi ro‘yxatga muvofiq, uchinchi
marta esa kesilgan otkritkalar yoki boshqa narsalar yordamida qilishingiz mumkin.
Guruh ish shaklidan foydalanganda, bir mashg‘ulotda o‘z jamoasining
umumiy vazifasining qismlari har bir jamoa a’zolari o‘rtasida taqsimlangan,
boshqa mashg‘ulotda esa jamoalar ichidagi o‘quvchilar o‘rtasida rollar
taqsimlangan. Juftlashgan ish shaklidan foydalanganda o‘quvchilar bir darsda
rollarni o‘zgartiradilar, ikkinchisida esa juftlik bilan ishlashda ular vazifalarni
o‘zgartiradilar.
Teskari aloqa, eng umumiy ma’noda, ilgari sodir bo‘lgan jarayon, hodisa
yoki xatti-harakatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar tizimining kiritilishiga qaytish deb
tushuniladi. Pedagogikada bu o‘zaro ta’sir ishtirokchilari o‘rtasida mazmunli va
hissiy ma’lumotlar almashinuvidir. Teskari aloqa kognitiv faoliyatni boshqarish
mexanizmining ajralmas qismi bo‘lib, o‘quv jarayonining samaradorligi uning
faoliyatining aniqligiga bog‘liq. Muhimi, fikr-mulohaza doimiy, uzluksiz, butun
trening davomida va barcha talabalar bilan.
4K ta’lim modelini amalga oshirish uchun siz turli xil o‘qitish usullari va
texnologiyalari kombinatsiyasidan foydalanishingiz mumkin: amaliy tadqiqotlar,
hamkorlikda o‘rganish, jamoaviy o‘rganish, loyihaga asoslangan ta’lim, debatlar,
kvestlar, ijodiy stantsiyalar, kelajak ustaxonasi va boshqalar. Umuman olganda,
ushbu model o‘qituvchiga pedagogik o‘zaro hamkorlikni tashkil etish usullari,
shakllari va vositalarini tanlashda sezilarli erkinlikni beradi.
Nazorat savollari:
1. XXI asr ko‘nikmalariga qaysi ko‘nikmalar kiradi?
2. 4 K modeli qanday?
3. Tanqidiy fikrlash deganda nimani tushunasiz?
4. Kreativlik (Ijodkorlik) ko‘nikmasi domenlari qanaqa?
5. Muloqot qilish ko‘nikmasi mohiyati nimada?
6. Jamoaviy ishlash ko‘nikmasi qanday shakllanadi?
|
