4. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida tijorat banklari tashkiliy tuzilishiga ta’sir qiluvchi omillar.
Banlar faoliyatini tashkil etishning muhimligi va xarakteri bank oldida turgan aniq maqsad va vazifalardan kelib chiqadi. Bank jamg‘arma bank ko‘rinishida, ipoteka kreditlari instituti ko‘rinishida, trast banki, mayda kredit instituti ko‘rinishlarida tashkil etilishi mumkin va har bir holatda aniq imtiyozlar uning faoliyatidagi u yoki bu tashkiliy strukturaning shartlashuvi bo‘ladigan muhim omil bo‘ladi. Bank bo‘linmalarining tuzilishi uning ko‘rinishi yuzasidan o‘zgaradi deb aniq aytib bo‘lmaydi: bank bank bo‘lib qoladi va uning umumiy tuzilishi o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
Aksionerlik bankida (boshqa xususiy banklardan farkli ravishda) muhim rolni aksionerlar qiziqishlarini jamlaydigan Bank Kengashi egallaydi; ipoteka banklarida esa mol-mulkni baholash spetsifikasi muhimrok rolga ega; investitsiya banklarida esa loyihalarni moliyalashtirish bo‘limlari vujudga keladi; trast banklarida esa turli toifadagi mijozlarning mol-mulkini boshqarish bo‘limlari va hokazolar.
2.2-jadval
Banklarning tuzilishini tasniflash
Guruhlash mezonlari
|
Banklartuzilishi
|
Mulkchilik shakli
|
Davlat, aksionerlik, xususiy, sho‘‘ba, chet el
|
Tashkillashtiruvning huquqiy
shakli
|
Ochiq aksionerlik jamiyati, yopiq aksionerlik
jamiyati,
|
Vazifaviy belgilash
|
Emission, depozitlashgan, tijorat
|
Operatsiyalarni amalga oshirish
|
Universal, ixtisoslashtirilgan
|
Xizmat ko‘rsatish sohalari
|
Turli sohaviy, bir sohaga xizmat ko‘rsatish
|
Hududiy filiallar mavjudligi
|
Hududiy filiallarsiz, hududiy filiallari ko‘p
bo‘lgan
|
Xizmat ko‘rsatish sohalari
|
hududiy, hududlar orasidagi
|
Faoliyat miqyosi
|
Kichik, o‘rta, yirik
|
Maxsus belgilash
|
Rivojlanish banklari, mahalliy, ipoteka
|
O‘zarobog‘liqlik darajasi
|
Bosh bank, bank filiallari
|
Faoliyat foydasi
|
Moliyaviy qiyinchilik belgilarisiz bo‘lgan bank;
faoliyatida alohida kamchiliklarga ega bo‘lgan;
jiddiy moliyaviy qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan;
juda jiddiy moliyaviy inqiroz vaziyatida turgan
|
Bankning u yoki bu tashkiliy tuzilishi, shuningdek, normativ talablarni belgilashga bog‘liq bo‘ladi. Ma’lumki, bank nazorati organlari, bankni ro‘yxatdan o‘tkazish vaqtida tegishli hujjatlar keltirilishini, shu qatorda bank boshqaruvining bosh organlari, tashkiliy jihozlar, yangi kredit faoliyati xarakterini aniqlash haqida kiritilgan shartnomalar, ustavlarni talab qiladi. Huquqiy me’yorlarga asosan qayta tashkil etilgan yuridik shaxslar bank nazorati organlariga ustavda kelajakdagi bo‘ladigan o‘zgarishlar, xususan, faoliyat sohasining bir qismidagi bo‘ladigan o‘zgarishlar, tashkilotning ichki yoki kapitalidagi o‘zgarishlar haqida ma’lumot berib borishlari shart. YAngi bank tashkil etilganda ularning egalari bunda uning huquqiy shakli qanday bo‘lishini (aksionerlik, xususiy va hokazo), qanday tarkibiy bo‘linmalar tashkil etilishi kerakligini (boshqaruv, bo‘limlar, sektorlar) aniq belgilab berishlari kerak.
Banklarning qayta tashkillashuvi, uning sanatsiyasi, birikuvi va tugatilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, bank faoliyatini muvofiqlashtirishga yo‘naltirilgan tashkiliy qayta qurish ichki va tashqi sabablar natijasida zarur bo‘lib qoladi.
|
