94
Umumiy g‘ovaklikdan kelib chiqib ochiq g‘ovaklarni aniqlaymiz va natijada
beton to’ldiruvchilarining ochiq g‘ovaklarini to’ldirish
uchun sarflanadigan
qo’shimcha sement qorishmasi hajmi aniqlanadi.
To’ldiruvchilarning namligi va suv shimuvchanligi
To’ldiruvchilarning namligi va suv shimuvchanligini aniqlashda donalar
g‘ovakligi asosiy faktorlardan biri hisoblanadi.
To’ldiruvchilar namligini aniqlash O‘zRST 721-96 “Namlikni aniqlash usuli”
da namuna tarozida tortiladi va 105°S da quritish
shkafida doimiy massaga
kelgunicha quritiladi. To’ldiruvchilarning namligi quyidagi formula bo’yicha
aniqlanadi:
%
100
кур
кур
нам
m
m
m
W
,
(8)
Bu yerda:
m
nam
- to’ldiruvchi namunasining tabiiy holatdagi massasi, g
m
kur
- to’ldiruvchi namunasining quruq holatdagi massasi, g
To’ldiruvchilarning suv shimuvchanligi
W
cshm.
(massa bo’yicha % da)
aniqlashda, quruq yirik to‘liruvchilar namunasi suvga 48
soat davomida solib
qo’yiladi, so’ngra 1soat yoki boshqa vaqtda texnik shartlar yoki texnik talablarga
ko’ra donalar yuzasidagi suvlardan qutuladi va torozida tortib olinadi:
%
100
кур
кур
сш
сшм
m
m
m
W
,
(9)
Bu yerda:
m
ssh
– suvga shimdirilgan to’ldiruvchilar namunasining massasi, g.
Sinash natijasida donalar yuzasidagi suvni yo’qotish
maxsus jarayonga
kiritiladi. O‘zRST 722-96 “Suv shimuvchanlikni aniqlash usuli” bo’yicha shag‘al
yoki chaqiq tosh yuzasi yumshoq latta bilan artiladi. Yirik g‘ovakli
to’ldiruvchilarning suv shimuvchanligi perforirlangan konteynerlarda aniqlanadi.
Konteyner va undagi to‘ldiruvchilar namunasi birgalikda suvga solib qo’yiladi, 10
min suvdan chiqarib qo’yilib (ortikcha suvdan xalos etiladi), so’ngra tarozida
tortib, hisob-kitob ishlari bajariladi. Ichki g‘ovaklarda
mavjud suvni chiqarib
tashlash qiyin.
Mayda to’ldiruvchilar uchun esa bu jarayonni o’tkazish yanada qiyin. Shu
sababli mayda to’ldiruvchi (qum)lar uchun bunday sinovni o’tkazish standartda
ko’rsatilmagan.
G‘ovak qumning suv shimuvchanligini aniqlash AQSh standartiga ko’ra
quyidagicha aniqlanadi: qum namunasini suvda ushlab turiladi, so’ngra issiq havo
oqimida quritiladi. Qumdan konus yasaladi. Forma olinadi, agar konus cho‘kmasa
quritish davom ettiriladi. Qachonki forma olinganda konus cho’ksa,
u holda
donalar orasidagi suvdan xalos etiladi deb hisoblanadi, faqat g‘ovaklardagi suv
qoldi deyiladi. So’ngra qum tarozida tortiladi, doimiy massagacha quritiladi. Suv
shimuvchanlik quritilguncha va quritilgandan so’nggi massalar nisbati bo’yicha
topiladi.
Qumning suv shimuvchanligini betonda sinash muhim hisoblanadi.
95
Ko’p hollarda yirik to’ldiruvchining suv shimuvchanligi hajm bo’yicha % da
aniqlanadi, yani shimdirilgan suv hajmining dona hajmiga nisbatiga ko’ra topiladi.
Massa bo’yicha % da suv shimuvchanlik –
W
sshm.
va dona zichligi –
ρ
3
ma'lum
bo’lsa, hajm bo’yicha % da quyidagi formuladan topiladi:
сув
з
сшм
сшх
W
W
, (10)
W
s.sh.x.
hamma vaqt to’ldiruvchilar donasi g‘ovakligidan kichik bo’ladi, chunki
barcha g‘ovaklar ham suv bilan to’lmasligi mumkin.
W
sshx
va
V
g‘ovak
dan
kelib
chiqib, g‘ovaklarning qaysi hajmi suv bilan to’lishi mumkinligi haqida ma'lumotga
ega bo’lamiz.
