196
Pedagogik texnologiya.
“NILUFAR GULI”
Muammoni yechish vositasi. O„zida nilufar guli ko„rinishini namoyon qiladi.
Uning asosini to„qqizta katta to„rt burchaklar tashkil etadi.
Tizimli fikrlash, tahlil qilish ko„nikmalarini rivojlantiradi va faollashtiradi.
3.2. NO„XAT
Ahamiyati. No„xat
doni oziq-ovqatda ishlatiladi, undan har xil milliy
taomlar tayyorlanadi va xashaki navlari mollarga em bo„ladi. No„xat doni tarkibida
19-30% oqsil, 4-7% moy, 47-60% azotsiz ekstraktiv moddalar, 2,4-12,8%
kletchatka, 0,2-4,0% kul va shuningdek, B vitamini, hamda mineral tuzlar bo„ladi.
Oziq-ovqatda uning oqish tusli urug„lari, mollarga esa qoramtir rangli urug„lar
ishlatiladi. Mollarning emiga no„xat doni qo„shilsa, uning hazm bo„lishi
engillashadi. Bug„doy uniga 10-12% no„xat uni qo„shilsa, undan to„yimli non
yopilishi mumkin. No„xatning poya va barlarida
dimon va boshqa organik
B
Z
C
D
B
Z
C
D
A
F
G
H Y
F
G
H
Y
197
kislotalar bo„lganligim tufayli mollar yaxshi emaydi, faqat qo„ylar eydi. Ko„katini
boshqa oziqalarga qo„shib mollarga berish mumkin.
Tarixi. No„xat vatani Janubiy-G„arbiy Osiyo. No„xat Hindiston, Italiya,
Gretsiya, Bolgariya, Misr, Jazoir, Marokko, Turkiya,
Eronni katta maydonlarida
yetishtiriladi. Hindistonda no„xatdan organik kislotalar no„xat ishlab chiqiladi.
O„rta Osiiyoda no„xat qadimdan ekiladi. Yer yuzida 13,5 mln. ga, maydonga
ekiladi, shu jumladan Hindistonda-9,6 mln.ga. O„rtacha don hosili-9,7 s/ga, yalpi
hosil-13,1 mln.tonna.
Toshkent davlat agrar universititining O„simlikshunoslik
kafedrasi va
ICARDA xalqaro tashkiloti olimlari hamkorlikda olib borgan ilmiy tadqiqot
ishlarida no„xatni suvli yerlarda va kuzgi muddatda ekib yetishtirish texnologiyasi
ishlab chiqildi va ishlab chiqarishda joriy etildi. Hosildorlik 2,5 t/ga dan 3,5 t/ga ni
tashkil etdi.
Sistematikasi. No„xat
Cicer L. avlodiga mansub bo„lib, bu avlod 27 ta turni
o„z ichiga qamrab olgan, shundan 22 tasi ko„p yillikdir. No„xatning faqat bitta turi
Cicer arietinum L. keng tarqalgan. Madaniy no„xat bir yillik o„t o„simlikdir.
Madaniy no„xatning tur xillari: 1) Janubiy
Yevropa guruhi - proles bohemico G.
Pop, 2) O„rta Yevropa guruhi -
proles transcaucasicum G. Pop. 3) Anatomiya
guruhi -
proles turcicum G Pop. No„xatning tur xillari aniqlanganda donning
shakli, rangi, shoxlanishi e‟tiborga olinadi
.
Biologiyasi. No„xat o„zidan changlanadigan o„simlik. No„xat issiqsevar
o„simlik, ammo urug„i 3-5 °C
da unib chiqadi, maysalari -8-10 °C sovuqqa
bardosh beradi. Gullash va dukkaklanish davrlarida issiqlikka talabchan bo„ladi.
O„zbekistonda qishlab chiqadigan shakllari mavjud. Yorug„sevar uzun kun
o„simligi. Dukkakli-don ekinlari orasida qurg„oqchilikka chidamli o„simliklar.
Namgarchilik mo„l bo„lganda askoxitozdan ko„p zararlanadi.
Tuproqni uncha
tanlamaydi, sho„rlangan, unumdorligi past, qumloq yerlarda kam hosil beradi.
O„sish sharoiti va navlariga qarab o„suv davri 65-140 kun bo„lishi mumkin.
Navlar. Davlat Reestriga kiritilgan navlar: Jahongir, Iroda-96, Zumrad,
Lazzat, Polvon, Uzbekistanskiy-32, Yulduz, Malxotra, Xalima.
