30
Demak, dukkakli ekinlarning miqdori ko„p bo„lsa, o„simlik oqsili ko„p
yetishtiriladi, tuproq unumdorligi va sarflangan ma‟dan o„g„it
evaziga ko„proq
mahsulot yetishtiriladi. Ushbu keltirilgan jadvaldagi raqamlardan o„g„itlash
sistemasini hisoblash uchun foydalanish mumkin. Ammo,
bu jadvaldagi raqamlar
sharoitga qarab o„zgaradi. Masalan, agar soya simbioz sharoitda yetishtirilsa 115
kg gacha azot o„zlashtiradi, fosforni o„zlashtirish 17-18 kg gacha kamayadi.
Dukkakli-don ekinlar ma‟dan azot bilan yetishtirilsa azotning sarflanishi 1,5-
2,0 barobar oshadi.
Suv tanqis yillarda suvli yillarga nisbatan dukkakli-don ekinlar fosforni kam,
kaliyni ko„p sarflaydi. Azotni o„zlashtirishi kamayadi. Tuproqdagi fosforning
miqdori ekinlarni fosforni o„zlashtirishiga ta‟sir qilmaydi. Kaliy miqdori tuproqda
ko„p bo„lsa, ekin ham uni ko„p o„zlashtiradi.
Tuproq va o„g„itning oziqa elementlarini o„zlashtirish
koeffitsienti tuproq
turiga, haroratga, yog„ingarchilik
miqdoriga, o„g„it turiga, shakliga, sug„orish
tizimiga bog„liq bo„ladi.
A.V. Peterburgskiyning ma‟lumoti bo„yicha dala ekinlari o„g„it
solingan yili
o„rtacha tuproqdan 10% NPK, go„ngdan 25-30% N, 30% P
2
0
5
, 60% K
2
0
o„zlashtiradi, qolgani tuproqda nitrat shaklida to„planadi, suv bilan yuviladi, bir
qismi havoga uchadi. Azotning 40-88% nobud bo„ladi. Ayniqsa, sug„oriladigan
sharoitda va havo issiq bo„lganda azot ko„p nobud bo„ladi.
Fosfor va kaliyning o„zlashtirilishi tuproqning namligiga va simbiozni
faolligiga bog„liqdir. Tuproqni neytral yoki biroz kislotali muhit va tarkibida 80-
140 mg/kg namlik bo„lsa, fosforning 18-22%, kaliyning 20-25% o„zlashtiriladi.
Mineral o„g„itdan fosforni o„zlashtirish 35-40%, kaliyni esa 65-80% ga etadi. Agar
biologik simbioz uchun sharoit yaxshi bo„lmay, azot yyetarli bo„lmasa
fosfor va
kaliyning o„zlashtirilishi 3-7% va 5-10% bo„lishi mumkin.
Tuproq muhiti neytral bo„lib, suv yetarli va biologik simbioz rivojlangan
sharoitda ko„p yillik dukkakli o„tlar fosfor va kaliyni tuproqdan va o„g„itdan yaxshi
o„zlashtiradi. Beda tuproqdan 24% fosfor, 27% kaliy, ma‟dan o„g„itdan esa 43%
fosfor, 75% kaliy o„zlashtiradi. Shuning uchun o„g„itlash
sistemasi tuzilganda
31
ekinlar tomonidan tuproq va mineral o„g„itning ozuqa elementlarini o„zlashtirish
koeffitsientlarini bilish zarur.
Dukkakli ekinlar uchun o„g„itlash sistemasi tuzilganda biologik simbioz
holatini hisobga olish zarurdir. Biologik simbioz
tufayli yaxshi rivojlanish
imkoniyati bo„lsa, mineral azot qo„llanilmaydi.
