40
3-bob. TIRIK ORGANIZMLAR XILMAXILLIGI
Har ikki sinfga mansub o‘simliklar
bir-biridan urug‘i, guli, poyasi, bargi,
ildiz
sistemasining tuzilishi bilan farq qiladi.
Sinfl ar o‘z navbatida kichikroq sistematik
birliklar – oilalardan, oilalar turkumlardan,
turkumlar esa turlardan tashkil topadi.
Dunyo
O‘simliklar
Bo‘lim
Gulli o‘simliklar
Sinf
Ikki urug‘pallalilar
Bir
urug‘palla lilar
Oila
Murakkabguldoshlar
Loladoshlar
Turkum
Qoqio‘t
Lola
Tur
Dorivor qoqio‘t
Greyg lolasi
Yo‘sinlar zax joylarda o‘sadigan o‘t o‘sim-
liklardir. Ularning
yashil poyasi va barglari
rivojlangan, lekin ildizi bo‘lmaydi. Tuproqqa
rizoidlari bilan birikadi.
Qirqbo‘g‘im va qirqquloqlar – ildiz siste-
masi rivojlangan, haqiqiy poya-bargli o‘sim-
liklardir.
Qarag‘ayning urug‘lari qubbada ochiq
holda yetiladi.
Dorivor qoqio‘t va Greyg lolasining
o‘xshash va farqli jihatlarini aniqlang.
Ma’lumotni Venn diagrammasi shaklida
taqdim eting.
Funariya yo‘sini
Zuhrasoch qirqqulogʻi
Urug‘i
Novdasi
Qubbasi
O‘simliklar dunyosi
Bo‘lim
Bo‘lim
Sinf
Sinf
Tartib
Tartib
Oila
Oila
Turkum
Turkum
Tur
Tur
41
3-bob. TIRIK ORGANIZMLAR XILMAXILLIGI
Hayvonlar
qanday sistematik guruh-
larga ajratiladi?
Hayvonlar suv, quruqlik-havo, tuproq mu-
hitida yashashga moslashgan ko‘p hujayrali
organizmlardir. Hayvonlar geterotrof usulda
oziqlanadi, ya’ni tayyor organik moddalarni
iste’mol qiladi. O‘txo‘r hayvonlar (masalan,
tuyoqli hayvonlar) o‘simliklar bilan, yirtqich
hayvonlar (masalan, o‘rgimchak, akula,
baqa, kaltakesak, ilon)
boshqa hayvonlar
bilan oziqlanadi. Ayrim hayvonlar (yomg‘ir
chuvalchangi) tirik organizm qoldiqlari bilan
oziqlanadi. Hayvonlar orasida boshqa orga-
nizmlar tanasida parazitlik bilan hayot kechi-
radigan turlari ham mavjud.
O‘simlik va zamburug‘lardan farqli ravish-
da, hayvonlar faol harakatlanadi. Ayrim hay-
vonlar, masalan, poliplar, assidiyalar o‘troq
hayot kechiradi.
O‘troq hayvonlarning
harakatlanishi
haqida fi kr bildiring.
Ayrim hayvonlar tanasi
radial simmetri-
yali (nurli) bo‘ladi, ya’ni tana bo‘ylab bir
nechta simmetriya tekisliklari (masalan, chu-
chuk suv gidrasi, dengiz yulduzi)ni o‘tkazish
mumkin. Chuvalchanglar, bo‘g‘imoyoq lilar,
xordalilar tanasi bo‘ylab
bitta simmetriya
tekisligi o‘tkazish hamda tanani o‘ng va chap
Ko‘pchilik hayvonlar harakat or-
ganlariga ega. Hayvonlarning qanday
harakat organlarini bilasiz? Hayvonlar
qanday maqsadda harakatlanadi?
Muhokama qiling
A
kt
in
iy
a
K
or
al
l p
ol
ip
i
A
ss
id
iy
a
