|
, № 1 “Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
Pdf ko'rish
|
| bet | 319/347 | | Sana | 10.01.2024 | | Hajmi | 6,23 Mb. | | #133952 |
Bog'liq pedagogik mahorat 2022 12022, № 1 “Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
233
Musiqiy asarlarning ichki tuzilish qonuniyatlari bu masalada yanada muhimroq ahamiyat kasb etadi.
Ya’ni, asosiy vositalarning oʻzaro munosabatlarini mezonlardan u yoki bu uslub aniqlanadi. Xususan, “bir
ovozli” yoki “ma’nodan”, “koʻp ovozli”, jumladan, “garmonik”, “polifonik”, “gomfonik” nomli uslublar
shular toifasiga kiradi. Yirik ijodiy yoʻnalish va oqimlar. Masalan, “klassisizm”, “romantizm”,
“imperesionizm”, “realizm” va boshqalar ham uslub tushunchasi bilan bevosita bogʻliqdir [1].
Uslub soʻzi yana bastakor, kompozitor, dirijyor, xonanda va sozandalar faoliyatini ijodiy jihatdan
chuqurroq yoritish maqsadida ishlatiladi. Ayniqsa, u birorta mashhur san’atkorning ijodiy qiyofasini, uning
farqli, betakror chizgi – qirralarini tahlil yoki qiyos ila koʻrsatishda baholiqudrat xizmat qiladi. Shuningdek,
“cholgʻu uslubi”, “maqom uslubi”, “yovvoyi” yoki “patnisaki uslub”, “badiha uslubi”, “zamonaviy uslub”
singari rang-barang ma’nolarni bildiruvchi hollarni kundalik oʻquv-nazariy va amaliy iste’molda tez-tez
uchrab turishi mumkin.
Musiqiy folklorshunoslik sohasida uslubga dahldor yana bir tushuncha bor boʻlib, u biror xalq, millat
va elatga mansub ijodiyot koʻlamida joylardagi tub aholining oʻzgacha betakror ijodiy xususiyat, udum va
an’analarga diqqatimizni jalb qiladi. Tabiiyki, “mahalliy uslublar” masalasini oʻzbek xalq musiqa ijodiyoti
misolida, ya’ni uning tarixiy - nazariy - amaliy asoslariga tayangan holda koʻrib chiqish oʻquv fani oldiga
qoʻyilgan maqsadlarga muvofiqdir.
Oʻzbek xalq musiqasining koʻhna, nihoyatda boy va serjilo an’analari, avvalo, uning turfa yarim-
mahalliy uslublarida yorqin va teran oʻz ifodasini topadi. Darhaqiqat, ayrim hollarda musiqiy-mahalliy
uslubning tilshunoslikdagi “sheva”, “lahja”, tushunchalari bilan qiyos qilinishi ham bejiz emas. Biroq,
adabiyotshunoslikdan farqli oʻlaroq, jami mavjud “musiqiy sheva”larning mushtarak sifatlari oʻz navbatda
“umummilliy musiqiy uslub” singari yigʻma tushunchani yuzaga keltiradi [2].
Xulosa qilib aytganda, musiqada uslub tom ma’noda turli-tuman, bir hisobda ayricha tushunchalar
doirasini vujudga keltirsada, bunda deyarli barcha tarkibiy vositalarining uzviy bogʻliqligini, tizimiyligini
nazarda tutish darkor. Xuddi shu boisdan oʻzbek xalq musiqa ijodiyoti bilan tanishish, uni oʻrganish hamda
amaliy oʻzlshatirish borasida uslubning oʻrni va ahamiyati benihoya katta.
Koʻlami keng, serqatlam musiqa merosimizni tashkil etuvchi xilma-xil koʻhna namunalarini nota
yozuviga tushirib, toʻplab, ushbu yoʻnalishda dastlabki ilmiy izlanishlar bilan shugʻullangan bir qator
mutaxassislar ish faoliyatida kuzatilgan uslubiy tafovutlarga oʻz vaqtida alohida e’tibor berilgan. Ular bu
haqida ilk bor qiziqarli ma’lumotlarni toʻplab, teran ilmiy mushohadalar yuritgnalar. Xususan, e’tirof
etilganki, Oʻzbekiston hududining barcha vohalarida, qoʻshni Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Tojikiston,
Turkmanistonda istiqomat qiluvchi oʻzbeklar orasida, shuningdek, ayrim boshqa xorijiy mamlakatlarda
azaldan tub oʻzbek aholisi zich holda yashab kelayotgan yerlarda “musiqiy sheva”larning koʻrinishlari
oʻzgacha ekan. Kuzatilayotgan bunday ancha murakkab etnik, jugʻrofiy, siyosiy-ijtimoiy, tarixiy-madaniy
voqelik toʻlaligicha qamrab olish, unga mukammal ta’rif-u tavsiflar berish qiyin masala, albatta, bularning
orasida hozirga qadar koʻlami jihatidan bir muncha kengligi, tarixan qadimiyligi, xususiyatlari boʻyicha
benazir, betakrorligi bilan asosan toʻrtta mahalliy uslub tavsif ila alohida-alohida ajratilgan boʻlib, oʻzbek
musiqashunosligida nisbatan atroflicha oʻrganilgan. Ularning har bir muayyan xudud nomi bilan , ya’ni
Toshkent–Fargʻona, Buxora–Samarqand, Xorazm va Surxondaryo–Qashqadaryo mahalliy uslublari, - deb
yuritiladi [3].
Yuqorida ta’kidlanganidek, oʻzbek xalq musiqasining tarixiy rivojlanishida mazkur mahalliy
uslublarning kelib chiqishi juda koʻp narsalarga bogʻliq boʻlgan. Shu jumladan, millatimiz shakllanishining
tarixi uzun jarayonida serurugʻ va koʻp qabilali turkiy tili qadimiy qavmlarning oʻzaro birikib ketganligi,
xalq hayotining uzoq-yaqin oʻtmishda roʻy bergan olamshumul ahamiyatga molik katta ijtimoiy-siyosiy
voqeliklar (masalan, hozirgi Oʻzbekiston vohalarining davlatchilik nuqtayi nazaridan qadimgi zamon va
oʻrta asrlarda bir qator katta-kichik podsholiklar, saltanatlar, amirlik va xonliklarga kirgan yoki ichidan
boʻlinib ketgan), yerli aholining turmush tarzi, qishloq va shahar madaniyatining oʻzaro oʻzgarib turgan
muvozanatlari, dehqonchilik, chorvachilik, kasb-hunarmandchilikning oʻrni, iqtisodiy hamda ichki-tashqi
savdo-sotiq ishlarining rivojlanishi darajasi, boshqa millat va elatlar bilan oʻrnatilgan iqtisodiy, ijtimoiy
hamda madaniy aloqalari, yaqin qoʻni-qoʻshinichilikning oʻzaro ta’siri ahamiyatlidir.
Oʻziga xos mahalliy xususiyatlar marosim-maishiy musiqasida ham, nomarosim kuy-qoʻshiqchilikda
ham, bastakorlik va dostonchilik ijodkorligida ham, ashula va cholgʻu ijodkorligida ham bevosita namoyon
boʻladi. An’anaviy uslublar zaminida bitilgan hozirgi zamon asarlarida ham bu xislatlar ozmi-koʻpmi, hamon
namoyon boʻlishi mumkin.
Ajdodlarimiz tomonidan yaratilib, asrlar osha bizgacha yetib kelgan musiqa merosimizning bunday
sifat koʻrsatkichi va fazilatlari oʻzbek xalqining bitmas-tuganmas, bepoyon ijodiy salohiyati, yuksak badiiy
didi va teran tafakkurlaridan yaqqol dalolat berishi tabiiydir. Zero, moziydan shu kunga qadar mahalliy
san’at ahli an’anaviy ijodiyotning shakl va navlarini tobora takomillashtirib, uning badiiy barkamol
https://buxdu.uz
|
| |
