“Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal 2022, № 1
246
Tadqiqot vazifalari:
- malaka oshirish jarayonida sport turlari boʻyicha trener-oʻqituvchilarning
ijtimoiy-madaniy
kompetentligini rivojlantirish mazmunini ilmiy-pedagogik jihatdan asoslash;
- jismoniy tarbiya va sport boʻyicha mutaxassislarning malakasini oshirish tizimida sport turlari
boʻyicha
trener-oʻqituvchilarning
ijtimoiy-madaniy
kompetentligini
rivojlantirishning
bosqichlari,
mezonlarini aniqlashtirish.
Tadqiqot natijalari va muhokamasi. Bugungi kunda mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport
sohasida faoliyat olib borish uchun zamon talablariga javob beradigan malakaviy yetuk mahoratli kadrlarni
tayyorlash va malakasini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi [4]. Jismoniy tarbiya va sport boʻyicha
mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti va uning
filiallarining vazifalariga,
jumladan, quyidagilar kiradi:
- jismoniy tarbiya va sport boʻyicha mutaxassislarni kasbiy, ma’naviy-axloqiy saviyasini oshirish,
sport ta’lim tizimini ilmiy-metodik ta’minlash, ilgʻor pedagogik texnologiyalarni joriy etish;
- sport turi boʻyicha malakasi, mashgʻulot oʻtish
mahorati, mehnat samaradorligi va ijtimoiy-siyosiy
bilimlarini oshirgan trenerlarni ragʻbatlantirish;
- xalqaro aloqalarni kengaytirish va mustahkamlash, konferensiyalar, koʻrgazmalar va boshqa tadbirlar
oʻtkazish orqali jismoniy tarbiya va sport sohasida mamlakatimiz yutuqlarini xalqaro darajada keng yoritish,
xorijiy sport ta’lim muassasalari bilan hamkorlik qilish.
Malaka oshirish tizimida ta’lim mazmuni va uning tarkibini kengaytirish, takomillashtirish bilan bir
qatorda, jismoniy tarbiya va sport sohasida faoliyat olib boruvchi mutaxassislar
va rahbar xodimlarning
kasbiy bilim, koʻnikma va mahoratlarini oshirish, yangilash hamda takomillashtirish jarayonida
mutaxassislarning raqobatbardoshlik sifatlari hamda bilim va koʻnikmalarining zamon talablariga javob bera
oladigan darajada boʻlishi, milliy gʻoya, mafkura hamda umuminsoniy madaniyat asosida tashkil etuvchi –
ijodiy faoliyat tajribasi, jamiyat va atrof-muhit oʻzaro munosabatlarining uygʻunlashuvi davr talabi boʻlib
qolmoqda [2].
Tadqiqotimiz davrida Oʻzbekiston Respublikasi Turizm va sport vazirligi tizimidagi jismoniy tarbiya
va sport boʻyicha mutaxassislarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti hamda uning Samarqand
va Fargʻona filiallarida malaka oshirayotgan sport turlari boʻyicha trener-oʻqituvchilardan
olingan anketa
soʻrovnomalari natijalari tahlili shuni koʻrsatdiki, bugungi kunda sport ta’lim muassasalarida faoliyat
yuritayotgan trener-oʻqituvchilarning barchasida ham ijtimoiy-madaniy kompetentlik sifatlarini yetarli
darajada deb boʻlmaydi. Malaka oshirishda tahsil olayotgan sport turlari boʻyicha trener-oʻqituvchilarning
aksariyati ijtimoiy-madaniy kompetentli pedagog qanday boʻlishi, u qanday sifatlarga ega boʻlishi kerakligi
haqidagi tushunchalarga ega emasligi ma’lum boʻldi.
Inson hayoti davomida doimo turli madaniyat va urf-odatlar vakillari bilan duch keladi, ular doʻstlar,
qarindoshlar yoki tanishlar boʻlishi mumkin. Biroq, ular bilan muloqot qilish qiyin boʻlishi mumkin, chunki
har bir inson dunyoning oʻz idrokiga, madaniy xususiyatlariga va til toʻsiqlari oʻrtasidagi farqga ega.
Muloqotni muvaffaqiyatli qurish va samarali hamkorlikni amalga oshirish uchun bagʻrikenglik va
gʻamxoʻrlik
kabi fazilatlar, shuningdek, til muhitiga tezda moslashish qobiliyati talab qilinadi. Bularning
barchasini “ijtimoiy-madaniy kompetentlik” umumiy atamasi bilan birlashtirilish mumkin [6].
Ijtimoiy-madaniy kompetentlik – kishiga boshqa shaxsning fikrini qadrlash,
fikrini mustaqil bayon
etish, jamiyatning ijtimoiy hayotida faol ishtirok etish, madaniy meros, oʻziga xos an’ana va qadriyatlarni
hurmat qilish, boshqa mamlakatning
ijtimoiy-madaniy jihatlari, turli xalqlar va insonlar hayotining
ma’naviy-axloqiy asoslari, ijtimoiy va madaniy yoʻnalishlar, kishilarning dunyoqarashi,
kundalik turmush
tarzi, an’analari, qadriyatlari, urf-odatlari hamda milliy mentalitetning oʻziga xos xususiyatlari, milliy va
umuminsoniy madaniyat, inson madaniyatida ilm-fan va din, oilaviy, ijtimoiy hodisalar, an’analar toʻgʻrisida
ma’lumotlarni bilish, muloqotni muvaffaqiyatli qurish va samarali hamkorlikni amalga oshirish, til muhitiga
moslashish, shaxsning milliy va diniy qadriyatlar manbalarini oʻzlashtirish qobiliyatidir [3].
