|
–u
unli tovushlari bir shakl bilan ifodalanib kelinmoqda, lekin ushbu misollarda ko‘rib
o‘tganimizdek
i, a, o‘, uBog'liq 2024-yil-Кафедра-конференцияси 1–u
unli tovushlari bir shakl bilan ifodalanib kelinmoqda, lekin ushbu misollarda ko‘rib
o‘tganimizdek
i, a, o‘, u
unlilarining qattiq va yumshoq variantlari mavjud. Ayni biz
keltirib o‘tgan misollardagi holatlar maktab o‘quvchilarida ikkilanish va o‘ziga
bo‘lgan ishonchning susayishiga olib kelmoqda.
Yuqoridagi
ikki, igna, ichki
so‘zlarimizda alifbomiz(kirill, lotin ) dagi yumshoq
–i
harfi ifodalangan bo‘lsa,
mix, six, bir
so‘zlaridagi
–i
harfini ifodalashda qattiq ( rus
tiliga asoslangan kirill alifbosidagi )
–i
tovushi talaffuz qilinmoqda.
Aka, alam, aziz
so‘zlarida alifbomiz(kirill,lotin)dagi yumshoq, til oldi
–a
unlisi ifodalangan bo‘lsa,
Axmad, naqd, axmoq
so‘zlarida alifbomiz(kirill, lotin)da mavjud bo‘lmagan qattiq, til
oldi
–a
unlisiga nisbatan orqaroqda ya’ni
–o
unlisiga yaqin
–ä
(shartli tarzdagi)
tovushi bilan ifodalanmoqda.
O‘lka, o‘pka, o‘zbek
so‘zlarida alifbomiz (kirill,
lotin)da mavjud bo‘lmagan yumshoq, til oldida hosil bo‘luvchi
–ö
(shartli tarzdagi)
unlisi ifodalangan bo‘lsa,
o‘roq, o‘rtoq, o‘tloq
so‘zlarida alifbomiz (kirill, lotin)dagi
mavjud bo‘lgan til orqa, qattiq
–o‘
unlisi ifodalanmoqda.
Ust, uzum, uzuk
so‘zlarida
alifbomiz(kirill, lotin)da mavjud bo‘lmagan yumshoq, til oldi
–ü
(shartli ravishdagi)
4
В. Решетов, Ш. Шоабдураҳмонов. Ўзбек диалектологияси.-Т., 1962. 89-б.
114
tovushi bilan ifodalangan bo‘lsa,
uzun, burun, tutqun
so‘zlarida alifbomiz(kirill,
lotin)dagi til orqa, qattiq
–u
unlisi bilan ifodalanmoqda.
Umum ta’lim maktablarining o‘quvchilari bunday holatlarga duch kelishgan
bir paytda maktablardagi ona tili fani o‘qituvchilari o‘quvchiga tushuncha berish
borasida maktab darsliklaridan tashqariga chiqa olishmayapti. Natijada o‘quvchilar
nafaqat mavzuni, balki millatimiz ko‘rki bo‘lgan ona tilimizning nozik va shu bilan
birga jozibador tomonlarining tub mohiyatini anglashga qiynalishmoqda.
Dialektolog olimlarimizning fikricha, “Toshkent-Farg‘ona tipidagi shahar
shevalari hamda shahar shevalarining talaffuz va leksik-grammatik xususiyatlariga
o‘xshash bo‘lgan qishloq shevalari adabiy tilning shakllanishida yetakchi rol
o‘ynagan”
5
degan qarashlari biroz noaniqday tuyuladi. Toshkent va Farg‘ona shahar
shevalarida ham
|
| |
