3- kurs talabasi Nuratdinova Sharofat Ilmiy rahbar: Yerimbetova Parshagul Nukus 2022 Mundarija kirish I bob. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan lug‘at ishini olib borishning mazmuni

Download 43.89 Kb.
bet	2/9
Sana	18.05.2022
Hajmi	43.89 Kb.
	#21394

Bog'liq
Sharofat
Texnika xavfsizligi, ЭСТЕТИКА, Reja Kirish. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va unga o’tishning , Insert-metodi (2), 2-laboratoriyalıq jumıs, Spektrofotometr-WPS Office, portal.guldu.uz-Ona tili va adabiyot, Moliyaviy siyosat, 240-242, KT maruza

Bu sahifa navigatsiya:

• Kurs ishining tuzilishi

Kurs ishining maqsadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarining har xil turlari uchun turli usullardagi dasturlarni tanlab olish, maktabgacha tarbiya va sog‘lomlashtirish muassasalari tarmog‘ini qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirish mexanizmini ishlab chiqish Kurs ishining vazifasi. nutq o‘stirishga doir tevarak-atrof obyektlarini oldindan ajratish va ular bilan tanishtirish; bolalarning eslab qolishi va to‘g‘ri talaffuz etish; bolalarning faol lug‘atini boyitishda ularni tevarak-atrof bilan tanishtirish. Kurs ishining tuzilishi: Bolalar lug’atiga yangi so’zlarni kiritish, mavzuga kirish, asosiy qismni o’z ichiga oluvchi 2 ta bob, 4 ta paragrf, xulosa, foydalanilgan adabiyot ro’yxatidan iborat. Umumiy qismda 26 betni tashkil qiladi. I BOB. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan lug‘at ishini olib borishning mazmuni Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan lug‘at ishini olib borish vazifasi Lug‘at ishining bosh vazifasi – lug‘at zaxirasini boyitish, kengaytirish va faollashtirishdan iboratdir. Bolalar lug‘atini boyitish asosini bolaning til ongiga mavzuga oid so‘zlar, sinonimik qatorlar, antonimik juftliklar, ko‘p ma’noli so‘zlarni kiritish tashkil qiladi. Bolalar bilan sinonimlar ustida ishlash (mazmuniga ko‘ra bir-biriga yaqin so‘zlarni tanlash) mavzuga oid so‘zlar guruhlarini (harakat fe’llari: yurmoq, qadam tashlamoq, sudralmoq va h.k. yoki nutqni belgilovchi fe’llar: aytdi, so‘radi, javob berdi, qichqirdi va boshq.) o‘zlashtirishga oid ishlar bilan uyg‘unlashib ketishi lozim. Lug‘atning rivojlanishi deganda xalq o‘z tarixi davomida to‘plagan lug‘at boyligini o‘zlashtirishning uzoq davom etgan jarayoni tushuniladi. Bu jarayonning miqdoriy va sifat tomonlarini alohida ajratib ko‘rsatish mumkin. Avvalo, bolaning so'z boyligidagi miqdoriy o'zgarishlar hayratlanarli. Shunday qilib, 1 yoshida chaqaloq 10-12 so'zni faol ravishda egallaydi va 6 yoshga kelib uning faol so'z boyligi 3-3,5 mingga etadi. Lug'atning sifat xususiyatlari haqida gapirganda, bilish natijasini aks ettiruvchi so'zning ijtimoiy jihatdan mustahkamlangan mazmunini bolalar tomonidan bosqichma-bosqich o'zlashtirishni yodda tutish kerak. Idrokning bu natijasi so'zda mustahkamlanadi, buning natijasida u inson tomonidan amalga oshiriladi va boshqa odamlarga muloqot jarayonida uzatiladi2. Psixologiyada so'zning mazmuni muloqot yoki tushuncha sifatida ham ta'riflanadi. L. S. Vygotskiy shunday yozgan edi: "So'zning ma'nosi bilan psixologik tomoni, biz o'rganishimiz davomida qayta-qayta ko'rganimizdek, aloqa yoki tushunchadan boshqa narsa emas. Va bundan keyin: "Biz so'zning ma'nosini fikrlash hodisasi deb hisoblashga haqlimiz". Shuning uchun lug'atni o'zlashtirish jarayoni tushunchalarni o'zlashtirish bilan chambarchas bog'liq bo'lib, bu borada o'ziga xos xususiyatlarga ega. Ulardan birini bolalar lug'atining mazmuni deb hisoblash mumkin. Tafakkurning vizual-samarali va vizual-majoziy tabiati tufayli bola, birinchi navbatda, bolalar lug'atida aks ettirilgan ob'ektlar, hodisalar, sifatlar, xususiyatlar, munosabatlarning vizual tarzda taqdim etilgan yoki mavjud guruhlarning nomlarini o'zlashtiradi. keng. Yana bir xususiyat – so‘zning ma’no, semantik mazmunini bosqichma-bosqich egallashdir. Shuning uchun bola so'zni faqat ma'lum bir ob'ekt yoki hodisa bilan bog'laydi. Bunday so'z boyitish xususiyatiga ega emas, u faqat bolaga ma'lum bir ob'ekt, hodisa haqida signal beradi yoki ularning tasvirlarini uyg'otadi (masalan, bola uchun soat so'zi faqat xonadagi devorga osilgan soatlarni anglatadi)3 . Maktabgacha tarbiyachi atrofdagi voqelikni - ob'ektlarni, hodisalarni (ularning xususiyatlari, xususiyatlari, fazilatlari) o'zlashtirganda, u ma'lum belgilarga asoslanib, umumlashtirishni boshlaydi. Ko'pincha bu belgilar ahamiyatsiz, ammo bola uchun hissiy ahamiyatga ega. Odatiy misol, chaqaloq "mushukcha" ni nafaqat mushukni, balki momiq mo'ynadan yasalgan narsalarni ham chaqiradi. Xuddi shu xususiyat katta yoshdagi bolalarda kuzatiladi. Shunday qilib, ular ko'pincha sabzavot sifatida faqat sabzi, piyoz, lavlagi deb hisoblashadi, masalan, karam, bodring, pomidorni o'z ichiga olmaydi. Yoki ular bu so'zning ma'nosini kengaytiradilar, bolalar mevaning ayrim turlarini, qo'ziqorinlarni "sabzavot" tushunchasiga kiritadilar va buni "bularning barchasi o'sadi" yoki "bularning barchasi yeyiladi" deb asoslaydi. Va faqat asta-sekin, fikrlash rivojlanishi bilan, maktabgacha yoshdagi bolalar so'zning ob'ektiv kontseptual mazmunini o'zlashtiradilar. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun so'zning ma'nosi ularning kognitiv qobiliyatlari rivojlanishi bilan o'zgaradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar lug'atining yana bir xususiyati kattalar lug'ati bilan solishtirganda uning hajmi ancha kichikdir, chunki atrof-muhit to'g'risidagi to'plangan ma'lumotlarning miqdori kattalarning bilimlari miqdoridan sezilarli darajada past. Hayotning to'rtinchi yilidagi maktabgacha yoshdagi bolaning so'z boyligi hali ham bolalar kundalik hayotda duch keladigan va harakat qiladigan narsalarning nomlari bilan to'ldiriladi. Ko'pgina uy-ro'zg'or buyumlari (idishlar, mebellar, kiyim-kechaklar, poyabzallar, ichki kiyimlar, o'yinchoqlar), transport vositalari va boshqalarni nomlashda bolalar qiyinlashadi yoki xato qiladilar. Bu xato bolaning idroki va g'oyalarining noto'g'riligi, farqlanmasligi tufayli yuzaga keladi. Shu sababli, ob'ektlar to'g'risidagi bilimlarni chuqurlashtirish jarayonida bolalarni ob'ektlarning xususiyatlari va lug'at ishlari bilan tanishtirish ushbu yosh bosqichida muhim ahamiyatga ega. Maktabgacha yoshdagi bolalar ob'ektlarning nomlari, ularning maqsadi, strukturaviy xususiyatlari bilan tanishadilar, ularga materiallarni (gil, qog'oz, mato, yog'och) ajratish, ularning sifat va xususiyatlarini (yumshoq, qattiq, qo'pol, yupqa; tanaffuslar, tanaffuslar, urish va boshqalar); ob'ekt tayyorlangan materialning muvofiqligini, uning maqsadini aniqlash. Bolalar bilan ob'ektni ko'rib chiqish, o'qituvchi uning rangini aniqlash va nomlashga yordam beradi; vaqt va makonda harakat qilish, tegishli lug'atdan foydalanish qobiliyatini tarbiyalaydi (oldinga, orqaga: ertalab, kechqurun, birinchi, keyin va boshqalar). Lug'at ishining vazifalari, shuningdek, bolalarni bir-biriga o'xshash narsalarni muhim belgilariga ko'ra ajratishga, ularni so'z bilan aniq belgilashga o'rgatishni o'z ichiga oladi (stulning taburetdan farqli o'laroq orqa tomoni bor; stakanning stakandan farqli o'laroq tutqichi bor va hokazo). Hayotning beshinchi yilida bolaning faol lug'atiga barcha ob'ektlarning nomlarini (sabzavot, mevalar, oziq-ovqat, barcha uy-ro'zg'or buyumlari guruhlari), materiallar (mato, qog'oz, yog'och, shisha) kiritish rejalashtirilgan. va boshqalar, shuningdek, unga tanish bo'lgan narsalar va materiallarning xususiyatlarini bildiruvchi so'zlar shaxsiy tajriba, sensorli tekshirish usullari. O'qituvchi rahbarligida bolalar ob'ektlarni bitta muhim xususiyatga ko'ra - ularning maqsadiga ko'ra guruhlashni o'rganadilar. Yil oxiriga kelib, ular elementar tushunchalarni va ularni bildiruvchi so'zlarni (o'yinchoqlar, oziq-ovqat, kiyim-kechak) o'zlashtira oladilar. Ob'ektlarni muhim xususiyatlar to'plamiga ko'ra guruhlash (ikki yoki uchta) ular uchun hali mavjud emas. Asosiy e'tibor zo'ravonlik darajasiga ko'ra (och qizil, nordon, achchiq-sho'r, kuchliroq, og'irroq, zichroq va boshqalar) farqlanadigan sifat va xususiyatlarni bildiruvchi so'zlarni faol lug'atga kiritishga qaratilgan4. Lug'atga bolalar materiallarni (metall, plastmassa, shisha, chinni va boshqalar) bildiruvchi so'zlarni kiritadilar. Antonimlar ustidagi ishlar (qarama-qarshi ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar) bolalar bilan so‘z birikmalari va gaplar tuzishda amalga oshirilishi kerak. Pedagog bolalarga maqollarda, matallarda antonimlarni topishni o‘rgatishi zarur. Ko‘p ma’noli so‘zlarda antonimlarni topish bolalarning so‘z haqidagi tasavvurlarini kengaytiradi, uning mazmunini aniqlashtirishga yordam beradi. Qarama-qarshi ma’noga ega bo‘lgan so‘zlardan iborat so‘z birikmalarini tanlar ekan, bolalar so‘zlarning ko‘p ma’noliligini yanada chuqurroq tushunadilar (eski ko‘ylak – yirtilgan, eski do‘st – uzoq do‘st). So‘zlarning ko‘p ma’noliligini maktabgacha yoshdagi bolalarga ularga yaxshi tanish bo‘lgan aniq predmet ahamiyatiga ega bo‘lgan (ruchka, igna, yashin, gavdaning orqa tomoni, oyoq) so‘zlarda ko‘rsatish darkor. Ko‘p ma’noli so‘zlar ustidagi ishlar quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha olib borilishi mumkin: so‘zni aytish, unga belgilar va harakatlar tanlash – so‘z birikmasini, so‘ngra gaplarni tuzish va oxir-oqibatda ko‘p ma’noli so‘zlardan ravon matnda foydalanish. Lug‘at ishi jarayonida (va boshqa nutqiy vazifalarni hal etish jarayonida) pedagog bolalarda nutqning aniqlik, to‘g‘rilik, ravonlik, ifodalilik kabi sifatlari amalga oshishiga erishishi zarur. Bolalarda fikr bildirish uchun so‘zlovchining niyatini aniq aks ettiruvchi leksik vositalarni tanlab olish qobiliyatini shakllantirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Bolalar bilan lug‘at ishlarini tashkil qilar ekan, pedagog quyidagilarni hisobga olishi lozim: – leksikani tashkil etishning mavzuga asoslangan tamoyili; – semantik jihati (bolani so‘z mazmuni bilan tanishtirish); – so‘zlarni birlashtirishning assotsiativ metodi. Leksika ishlarining barcha turlarini boshqa nutqiy vazifalar bilan o‘zaro bog‘liqlikda so‘zli o‘yinlar, mashqlar, ijodiy vazifalar shaklida o‘tkazish tavsiya etiladi. Leksik mazmundagi o‘yinlar va mashqlar – nutqning mazmun jihatini rivojlantirishning zarur sharti hisoblanadi. Ularda turli predmetlar va obyektlarni taqqoslash, turli umumiy xususiyatlar va funksiyalarni ajratish muhim ahamiyatga ega. Bunda real obyektlar (o‘yinchoqlar, rasmlar, kiyimlar, mebel va h.k.) ham, xayoliy vaziyatlar (quvnoq va g‘amgin tulkichaning harakatlari, erta va kech kuz ob-havosi va h.k.) ham taqqoslanishi mumkin. Hikoya qilishdan oldingi lug‘at mashqlari bolalarning ravon nutqlarining aniq va obrazli so‘zlar hamda iboralar bilan boyitilishiga yordam beradi. Lug‘at ishlarini o‘tkazishda tarbiyachi bolaning umumiy nutq madaniyatiga ta’sir qiladi, unga umumiy ravishda qabul qilingan adabiy so‘zlar va ifodalarni ma’lum qiladi, ularni to‘g‘ri tovush va grammatik shaklda ifoda qiladi, bunda u bolalarda uchraydigan sheva leksikasini bartaraf qiladi (ta’qiqlaydi), ularni adabiy me’yorlar bilan almashtiradi. “Lug‘atni egallash» atamasi – bu nafaqat so‘zni o‘zlashtirish, uni tushunish, balki uni albatta qo‘llash, nutqiy faoliyatda foydalanish demakdir. Insonning yuqori nutq madaniyati, lug‘atining boyligi haqida u «eshitilgan», insonning jonli nutqini bezab turgan taqdirdagina so‘z yuritish mumkin. Lug‘at ishidagi asosiy jihat – bu faqat bolalarga yangi so‘zni tanishtirish emas, balki ularni faol nutqqa kiritishir. Bolalar bog‘chasidagi lug‘at ishi – bu bolalarning faol lug‘atini notanish yoki ular uchun qiyin bo‘lgan so‘zlar bilan reja asosida boyitib borishdan iboratdir. Download 43.89 Kb.

Download 43.89 Kb.