|
3 (79) 2021 pedagogik mahorat
Pdf ko'rish
|
| bet | 109/344 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 3,37 Mb. | | #113345 |
Bog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yil3 (79) 2021
PEDAGOGIK MAHORAT
85
bilan birlashtirilgan. P.Torrans ijodiy shaxslarning bunday umumiy xususiyatini rivojlanish, doimiy oʻsish
zarurati sifatida aniqladi.
Pedagogikada ijodkorlik ta’lim jarayoni bilan bog‘liq ravishda tahlil qilinadi va haqiqatni oʻrganish va
oʻzgartirishga, yangi oʻziga xos mavzularni yaratishga ongli, faol inson faoliyati sifatida aniqlanadi va
oʻquvchilarni oʻqitish va tarbiyalashning eng samarali usullarini izlashda, darsliklar yaratishda, bilimlarni
doimo yangilab, eskirgan pedagogik qarashlar, qarorlarni qaytadan koʻrib chiqilishiga qaratilgan.
A.Dunayev fikrigaga koʻra, oʻqituvchining ijodkorligi ular oʻrtasidagi psixologik-pedagogik
munosabatlarning oʻziga xosligidan kelib chiqqan va talaba shaxsini shakllantirish va oʻqituvchining ijodiy
pedagogik faoliyati darajasini oshirishga qaratilgan ta’lim jarayoni (oʻqituvchi va talaba) subyektlarining
shaxsiy yoʻnaltirilgan oʻzaro ta’sirini ta’minlaydi. Muallifning fikricha, oʻqituvchi ijodining asosiy mezoni
oʻquvchi shaxsini shakllantirishning ijobiy dinamikasini ta’minlash va oʻqituvchining oʻz faoliyati
samaradorligini oshirishdir.
N.A. Alekseyev oʻqituvchining ijodiy shaxsini ilmiy va pedagogik fikrlash va ijodiy tasavvurlarning
kombinatsiyasida namoyon boʻladigan ijodkorlik, intellektual faoliyatga e’tibor qaratadigan kasbiy ishda
ijodkorlikni anglash bilan ajralib turadigan shaxs sifatida belgilaydi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, “ijod” atamasi soʻnggi paytlarda ilmiy adabiyotlarda keng qoʻllanilib, faol
qoʻllanilayotgan “ijodiy qobiliyatlar” iborasining oʻrinni deyarli egallagan. Bu tushunchalar sinonim sifatida
qabul qilinadi, shuning uchun yangi atamani joriy etishning maqsadga muvofiqligi haqida shubha bor. Biroq
obyektiv ravishda, ijodkorlikni muayyan ijodiy qobiliyat yoki toʻplam sifatida emas, balki yaratish qobiliyati
sifatida aniqlash tavsiya etiladi. Bu tushunchalar, garchi juda yaqin boʻlsa-da, ayrim mualliflarga koʻra bir xil
emas.
Ijodni oʻrganish asoschisi D.Gilford muammoni hal qilishning samaradorligi intellektual testlar bilan
oʻlchanadigan mavjud bilim va koʻnikmalarga emas, ammo muammoni hal qilish uchun taqdim etilgan
ma’lumotlardan turli yoʻllar bilan va tez sur’atlarda foydalanish qobiliyatiga ega boʻlishga bog‘liqligini
isbotladi. Bu xususiyat kreativlilik deb atalgan.
D.Gilford va Y.Torrans belgilangan ijodiy fikrlash tavsiflovchi 16 intellektual qobiliyatni ajratib
koʻrsatdi. Ular orasida:
- tezlik (ma’lum vaqt oralig‘ida sodir boʻladigan g‘oyalar soni);
- moslashuvchanlik (bir g‘oyadan ikkinchi g‘oyaga oʻtish qobiliyati);
-oʻziga xoslik (umumiy qabul qilinganlaridan farq qiladigan g‘oyalarni ishlab chiqarish qobiliyati);
- qiziquvchanlik (boshqalarga qiziqish uyg‘otmaydigan muammolarga sezgirlikning ortishi);
- motivatsiyadan reaksiyaning mantiqiy mustaqilligi. Bundan tashqari, D.Gilford bu qobiliyatlarni
“divergent fikrlash”, ya’ni turli yoʻnalishlarda yuzaga keladigan va muammoni hal qilish yoʻllarini
oʻzgartirishga imkon beradigan, kutilmagan xulosalar va natijalarga olib keladigan fikrlash turi
konsepsiyasida birlashtirdi. Konvergent fikrlash muammolarni hal qilishning barcha mavjud yoʻllarini tahlil
qilishga qaratilgan boʻlib, ulardan faqat bittasini toʻg‘ri tanlashga qaratilgan. Konvergent fikrlash
muammoning oldindan ma’lum boʻlgan yechimiga qaratiladi, divergent fikrlash muammo hali aniqlanmagan
boʻlsa, uni hal qilish uchun oldindan taklif qilingan, belgilangan yoʻl boʻlmasa, namoyon boʻladi.
Konvergent fikrlash aqlni, divergent fikrlash kreativlikni aniqlaydi.
Tadqiqotchi A.Bulda aql-zakovat va kreativlikni muhim rolga ega boʻlgan inson qobiliyati sifatida
koʻrib chiqyapti va ushbu pozitsiyadan kelib chiqib, kreativlikni aql-zakovatga nisbatan reduktiv holat
koʻrsatuvchisi deb hisoblaydi. Ushbu holatda ijodkorlik aql-zakovatdan kelib chiqadigan hodisadir, ammo
yagona qobiliyat emas. Shuning uchun yuksak aql-zakovat yuksak ijodkor qobiliyatlarni yuzaga kelitradi,
darajasi past aql-zakovat bilan esa ijodkor namoyon qilish qiyin boʻladi. L.Ermolayeva fikriga koʻra,
kreativlikni alohida maxsus qobiliyat sifatida ajratishning hech zarurati yoʻq. Faoliyatning har qanday
qobiliyati (ilmiy, ijodiy) birinchi navbatda umumiy aql-zakovatning baland darajasi yordamida yuzaga
keladi.
D.Bogoyavlenskaya, shuningdek, aql va ijodkorlikni ikki xil umumiy qobiliyat sifatida talqin qildi, u
ularning mavjudligini axborotni qayta ishlash jarayonlari bilan bog‘ladi. Ijodkorlik inson uchun mavjud
boʻlgan axborotni oʻzgartirish va dunyoning cheksiz koʻp yangi modellarini yaratish uchun mas’uldir. Aql-
zakovat esa bu ma’lumotlarni real amaliyotda qoʻllash va atrofimizdagi dunyoga moslashtirish uchun xizmat
qiladi.
T.Lubard, K.Mushiru, S.Torjan, F.Zenasni tomonidan ijodkorlik va aqlni mukammal oʻrganish
oʻtkazildi, ular murakkab ruhiy muammolarni hal qilish natijasi ijodkorlik bilan bog‘liqligini va yechimning
toʻg‘riligi umumiy aql darajasi bilan ijobiy bog‘liqligini aniqladi. Shuning uchun ijodkorlik va umumiy aql-
idrok aqliy muammoni hal qilish jarayonini belgilaydigan qobiliyatdir, lekin ular turli bosqichlarda har xil
vazifalarni bajaradi.
https://buxdu.uz
|
| |
