|
PEDAGOGIK MAHORAT 3 (79) 2021
Pdf ko'rish
|
| bet | 108/344 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 3,37 Mb. | | #113345 |
Bog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yilPEDAGOGIK MAHORAT 3 (79) 2021
84
Oʻz navbatida, oliy ta’lim mexanizmlaridagi dinamik oʻzgarishlar mamlakatimiz hayotida amalga
oshirilayotgan islohotlar va jamoatchilik faoliyatining barcha jabhalariga qoʻyiladigan yangi talablar
samarasidir. Bu esa, oʻz navbatida, mutaxassislarni tayyorlashga tizimli, integrallashgan yondashuv asosida
oʻquv faoliyatini tashkil etish muammosini keskin koʻtaradi. Bu maqsadga erishishning murakkabligi oʻquv
materialini nafaqat reproduktiv oʻzlashtirishni, balki oʻquvchi tomonidan ham, oʻqituvchilar tomonidan ham
kreativ yondashishni talab etadi. Shu sababli boʻlg‘usi oʻqituvchilarni zamonaviy bilimga ega boʻlganlar
sifatida tayyorlash va qayta tayyorlash jarayonida ularning kreativ salohiyatini shakllantirishga katta
ahamiyat berish zarur.
Asosiy qism. Ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish shuni koʻrsatadiki, bugungi kunda “kreativlik” atamasi
odamlar ongida inson shaxsining barcha qimmatli kreativ va intellektual komponentlarini
mujassamlashtirgan, uni ijodkor deb atashga imkon beradigan yagona ilmiy ta’rif va talqinga ega emas.
Mavjud ustuvorliklarga muvofiq, ayrim mualliflar kreativ salohiyatni maqsadga muvofiq rivojlantirish
mumkinligini hisobga olib, bu atamaga koʻproq amaliy ma’no beradi. Gumanistik psixologiyaning asoschisi
Abroham Maslou ijodni inson tabiatining asosiy xususiyati, har bir insonga tug‘ilishdan berilgan salohiyat,
shuningdek, dunyoni idrok etish yoki haqiqat bilan oʻzaro ta’sir qilishning maxsus usuli sifatida belgilaydi.
Bu ta’rif asosida ijodni atrofdagi narsa va hodisalarni yangi, oʻzgacha istiqbolda koʻrish va idrok etish
qobiliyati yoki mahorati sifatida ta’riflash mumkin.
Y.M. Asadov fikriga koʻra, kreativ salohiyatning eng qimmatli xususiyati uning innovatsiyalar
sohasidagi yuksak rolidir. Innovatsiya, asosan, inson aql-zakovatining mahsuli boʻlgan intellektual qator
sifatida, kreativ salohiyatdan foydalanishning eng tizimli va koʻrinadigan natijasidir. Shunga koʻra ilmiy va
texnologik taraqqiyotning rivojlanishiga eng katta ta’sir koʻrsatuvchi yangilikdir.
R.B. Abdurahmonov va boshqalar kreativ salohiyatni kasbiy yoki ijodiy faoliyat doirasida oʻzaro
bog‘langan va shaxsning tashqi muhitdan kelayotgan bilimlari va axborotlari asosida yangi g‘oya va
tushunchalarni ishlab chiqish qobiliyati bilan tavsiflanadigan aqliy va kreativ vositalar majmuasi sifatida
tushunadi. Shu bilan birga, “kreativ salohiyat” atamasining mohiyatini belgilab, ilmiy adabiyotlarda
“kreativ” tushunchasi “ijod” tushunchasi bilan uzviy bog‘liqligini ta’kidlaymiz. Ikkala tushuncha ham bir-
biriga mos keladi va koʻpincha sinonim sifatida ishlatiladi. Bunga sabab “kreativ” atamasining kelib
chiqishidir (lot.dan. Creatio - yaratish, ingliz tilida Creativity – ijodiy salohiyat, ijodiy qobiliyat). Koʻrib
turganimizdek, termin talqinida ijod unsuri mavjud. Shuning uchun ham “ijod” tushunchasi talqin
qilinishidan oldin uning tarkibiy qismlari “ijod” tushunchasining tarkibiy qismlari sifatida oʻrganilgan. Oʻz
navbatida ijod muammolari uzoq vaqt davomida oʻqituvchilar, psixologlar, faylasuflar va boshqalar
tomonidan oʻrganilgan.
Faylasuflar ijodni sifat jihatidan yangi moddiy va ma’naviy qadriyatlarni yaratuvchi inson faoliyati
jarayoni sifatida talqin etadilar. Ijod turlari ijodiy faoliyat xususiyati bilan belgilanadi:
- ixtirochilik;
- boshqaruvchilik;
- ilmiy;
- badiiy va hokazo.
Psixologik adabiyotlarda ijodni aniqlash va talqin qilishga turlicha yondashuvlar mavjud. Ijod inson
faoliyati va mustaqilligining mahsuldor shakli sifatida yangi, noma’lum kashfiyotning yaratilishi sifatida
qaraladi. G. Altshullerning fikriga koʻra, ijodkorlik mavjud tajribani qayta tashkil etish va yangi bilimlar
birikmalarini shakllantirishga asoslangan yangi bilimlarni hosil qiluvchi faoliyatdir. U ikki darajada
namoyon boʻladi. Ijodning bir darajasi mavjud bilimlardan foydalanib, ikkinchisida uning qoʻllanish
doirasini kengaytirish bilan tavsiflanadi - obyekt yoki bilim sohasining odatiy koʻrinishini oʻzgartiradigan
mutlaqo yangi yondashuv yaratiladi. Psixologik xususiyat sifatida ijodkorlikning mohiyati intellektual
faoliyat va faoliyat mahsulotlariga nisbatan sezgirlikdan iborat. Tadqiqotimiz aspektida katta ahamiyatga ega
boʻlgan G.Altshullerning asosiy g‘oyasi ijodkorlikni oʻrnatish, shuningdek, har qanday faoliyatni oʻrganish
mumkin, bundan tashqari, barcha ijodiy faoliyatni oʻrgatish kerak. Bu fikr I.Lerner tomonidan ham qoʻllab-
quvvatlangan. I.Lerner ishonadiki, ijod uch yoʻnalishlari quyidagi tomonidan oʻqitilishi mumkin:
- aqliy operatsiyalarda oʻqitish;
- ijodiy faoliyat tartiblarida oʻqitish;
- ijodga qadriyat munosabatini shakllantirish.
Y.A.Ponomarev fikriga koʻra shaxs oʻziga xosligi, tashabbuskorligi, yuksak oʻz-oʻzini tashkil etishi va
salmoqli ishlashi bilan ajralib turadi. Oʻz navbatida, I.A.Zimnyaya fikrlarning chuqurligi, g‘ayrioddiy
savollar va yechimlar, intellektual tashabbus kabi xususiyatlarga e’tibor qaratdi. D.Bogoyavlenskaya
tadqiqotida ijodkorlik tadqiqotining birligi “intellektual tashabbus”ni koʻrib chiqishni taklif qiladi va
muallifning fikriga koʻra, ijodiy faoliyatning barcha turlari “intellektual faoliyat” kabi shaxsning qobiliyati
https://buxdu.uz
|
| |
