|
SHARQ MUTAFAKKIRLARI ASARLARIDA RAHBARLIK VA BOSHQARUV
Pdf ko'rish
|
| bet | 104/344 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 3,37 Mb. | | #113345 |
Bog'liq Pedagogik mahorat 3-son 2021 yil
SHARQ MUTAFAKKIRLARI ASARLARIDA RAHBARLIK VA BOSHQARUV
MUAMMOLARINING TALQINI
Maqolada Sharq mutafakkirlari ilmiy merosida rahbarlik va boshqaruv masalalarining yoritilganligi
bayon qilingan. Ularning asarlaridan bir qancha fikrlar keltirilgan.
Kalit soʻzlar: Sharq mutafakkirlari, boshqaruvchanlik, rahbarlik, asar, ruhiy-ma’naviy kamolot,
insoniylik xislatlari.
В статье освещены вопросы лидерства и управления в научном наследии восточных
мыслителей. В статье приведены несколько идей из их работ.
Ключевые слова: восточные мыслители, управляемость, лидерство, творчество, духовно-
нравственное совершенство, человеческие качества.
The article covers the issues of leadership and management in the scientific heritage of Eastern
thinkers. A number of ideas are presented from their works.
Key words: Eastern thinkers, stewardship, leadership, work, spiritual-spiritual perfection, human
qualities.
Kirish. Odamlar jamoasi boshqaruvni talab qiluvchi ijtimoiy voqelikdir. Ushbu talab rahbarlik va
boshqaruvning uslubi hamda samarali vositalarini tadqiq qilish zaruratini vujudga keltiradi. Insoniyat
taraqqiyotining har bir davri, har qanday jamiyatda oʻzining ichki mohiyati va maqsadidan kelib chiqqan
holda ana shu zaruratni u yoki bu holda qondirish bilan xarakterlanadi. Ushbu ma’noda Sharq
mutafakkirlarining asarlari, nasihat va maslahatlari bundan mustasno emas. Biz buyuk ajdodlarimiz Abu
Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ahmad Yassaviy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad
Bobur, Ahmad Donish kabilarning asarlarini misol qilib keltirishimiz mumkin.
Asosiy qism. Sharq mutafakkirlaridan biri Abu Ali ibn Sino shunday yozadi: “Oliyjanoblik qilish
shunday bir ajoyib fazilat va shon-sharafni oshiradigan xislatki, hatto bunga erishgan odam undan ham
yuqori darajadagi shon-shuhrat maromiga erishishga intiladi, bunday intilish undaylarda cheklanmagan
boʻladi. Inson toki oʻzini maydakashlik, kek saqlash, gina saqlash, janjal, jinoyat, norozilik oh-vohlardan
ozod qilmaguncha, u iflos va tubanlik tabiatidan ozod bula olmaydi” [6].
Abu Nasr Forobiy shahar aholisining stratometrik turlanishini ishlab chiqadi. Bunda jamiyat
a’zolarining oʻzlarini boshqarishlari jamiyatning oʻzini oʻzi boshqarishiga olib kelishi lozim, lekin bu bilan
bir vaqtning oʻzida har bir a’zoning ruhiy-ma’naviy kamoloti usul hamda yoʻnalishiga koʻra individual holda
mavjud boʻladi. “Shularning hammasini, - deb yozadi Forobiy, - ikki yoʻl bilan olish mumkin. Birinchidan,
yuqoridagi hodisalar aslida qanday mavjud boʻlsa, inson qalbiga, koʻngliga oʻshanday oʻrnashib qolsa,
boshqalarning koʻnglida bu bilimlar qiyosiy yoxud taqlid asosida vujudga keladi. Ba’zi odamlar oʻsha
narsalarni oʻzlari his etishlari tufayli koʻngillarida shu bilimlar vujudga keladi” [5].
Ikkinchidan, ushbu sifatlarga ega boʻlmagan odamlar birikmasi esa adashgan shaharning va
jaholatdagi aholisini tashkil qiladi. Fikrlashlari g‘azab, hasad, nafratga asoslangan bunday shahar aholisi
doimo bir-birlariga qarshi kurashib, bir-birlariga dushmanlik qiladilar.
Oʻrta asrlarning yana bir buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Beruniy (973-1048) ham boshqaruvchi va
boshqaruv xususida oʻzining qator mulohazalarini yozib qoldirgan. Beruniy “Har bir odamning bahosi oʻz
ishini ajoyib bajarishidadir”, − deb shaxsning sifat va xislatlarining baholash mezonini koʻrsatadi [1].
Shuningdek, oʻzining “Hindiston” asarida quyidagi fikrlarni ilgari suradi. “Tabiati jihatdan boshqarish va
siyosat ishlariga qiziquvchi, boshliq boʻlishga fazilat va kuchi bilan haqli, fikr va maqsadda sabotli, davlatni
oʻzidan keyingilarga qoldirib, ularning oʻz ota-bobolariga qarshi boʻlmasliklarini maqsad qilib olgan kishi
tomonidan berilgan har bir buyruq, buyurilgan kishi oldida turg‘un tog‘lar singari mustahkam boʻlib, bunday
buyruqqa keyingilar ham koʻp va uzoq zamonlar oʻrtasida buysunadilar” [2]. Amir Temur davlatni
boshqarish vositalari haqida toʻxtalib shunday yozadi − “Saltanat ishlarida toʻrt narsaga amal qilish lozim: 1.
Kengash. 2. Mashvaratu - maslahat. 3. Qat’iy qaror, tadbirkorlik, hushyorlik. 4. Ehtiyotkorlik”.
“Ishbilarmon, mardlik va shijoat sohibi, azmi qat’iy, tadbirkor va xushyor bir kishi ming − minglab tadbirsiz,
loqayd kishilardan yaxshidir” [4]. Bundan tashqari, Amir Temurning birovni lavozimga koʻtarishdan oldin
uni sinab koʻrish lozim, ya’ni oʻrganish lozim, degan g‘oyalari bugungi kunda ham juda dolzarbdir. Uning
oʻgit va nasihatlari hokimlarga qaratilgan boʻlib, boshqaruvchi, rahbar tevaragida tabiatan yaxshi niyatli,
https://buxdu.uz
|
| |
