8.3.Rasm. Xitoyning YAnzi daryosidagi umumiy quvvati 22,4 GVt ni
tashkil etuvchi “Uch g„or” GESi.
Dunyodagi gidrovlik energiyaning iqtisodiy potensiali 8100 TVt.s ga
baholanadi. Barcha gidrostansiyalarning o‗rnatilgan quvvati 669 TVt ni tashkil
etadi, ishlab chiqariladigan elektr energiya esa-2691 TV.s.ni tashkil etadi.
SHunday qilib, iqtisodiy potensial 33%ga ishlatiladi. Kichik gidroenergetikadagi
dunyo bo‗yicha etakchi Xitoy hisoblanib, u erda 1950 yildan 1996yilgacha kichik
GESlarning umumiy quvvati 5,9 dan 19200 MVt gacha o‗sdi. YAqin o‗n yillikda
Xitoyda yiliga 100 MVt gacha kiritgan rivojlantirilmoqda. Hindistonda 1998 yil
yakunida kichik GESlar (3 MVt gacha birlamchi quvvatli)ning o‗rnatilgan
quvvati 173 MVt ni tashkil etgan; qurilish bosqichida umumiy quvvati 188 MVt
bo‗lgan GESlar mavjud. Qurilish joylari yana umumiy loyihaviy atrofida
aniqlangan. Bir qator Evropa davlatlari shu qatori, Avstraliya ,Fenlyandiya,
SHvetsiya va boshqa davlatlardagi kichik GESlar samarali ishlayapti.
Energiya resurslari narxlarini umumiy oshirish kichik va o‗rtacha GESlar
elektr energiyasini raqobatbardoshligi uchun zamin yaratadi. Tajribalarning
ko‗rsatishicha mikroGESlarning turli ko‗rinishlari (engli, engsiz, tirgakli va
h.q.)dan foydalanish samaradorligini ko‗rsatadi. Suv oqimlari energiyasidan
kompleksli foydalanish mutloq energiya iste‘mol qilish kattaligi bo‗yicha kam
quvvatli, lekin shulab chiqarish natijalari bo‗yicha juda samarali chiqarilgan
iste‘molchilarni energiya bilan ta‘minlash muammosini echishga yordam beradi.
Bu avvalambor, aholi punktlari va haydaladigan yaylovlarning tog‗oldi
tumanlaridagi taalluqli. Markazlashgan energiya ta‘minoti tumanlarida, lokal
avtonom energiya manbalaridan foydalanish energetik bozorning raqobatchi
muhitni yaratishiga imkon beradi. Kichik va o‗rta suv oqimlari energiyasi bilan
birga, bunday raqobatda noan‘anaviy energiya manbalari (shamol, quyosh, biogaz
energiyasi) ham qatnashishi mumkin. Dastlabki hisoblar buyicha kichik va
o‗rtacha suv oqimlari, mahalliy va noan‘anaviy energiya manbalari potensiali
mutloq qiymati bo‗yicha birlamchi energiyadan umumiy foydalanishdan 1 dan
1,5% gacha tashkil etadi. Undan ijtimoiy samarasi, kichik va o‗rta biznes uchun
muhitni yaratish, respublikaning cheka tumanlaridagi yashash sharoitlari qulayligi
oshirish uchun natijasida yuqoriroq o‗lchanmaydi.
O‗zbekistonning tabiiy er to‗zilishi va relefidan kelib chiqqan holda asosan
gidroelektr stansiyalar qurilgan. SHuningdek, togli va togoldi xududlarda kichik
daryolarning tabiiy suv oqimi kuchidan foydalanib, usha xududlarnini elektr
energiya bilan ta‘minlash uchun uncha katta quvvatli bulmagan kichik
gidroelektr stansiyalarni qurish iqtisodiy jihatdan ma‘qul bo‗lgani sababli
amaliyotga kirib bormoqda. GES larning boshqa turdagi elektr stansiyalardan
asosiy afzalligi shundaki, bu elektr stansiyalarda doimo tiklanib turuvshi
energetik resurs – suvdan foydalaniladi.
O‗zbekiston sharoitida GES larni qurishda suvning ma‘lum bosim kushini
hosil qilish va shuningdek suv ta‘minotinig o‗zluksizligini ta‘minlash maqsadida
barpo etiladigan sun‘iy suv omborlari qishloq xujaligida ekinzorlarni sugorishda
kafolatlangan suv ta‘minoti bo‗lishini ham ta‘minlaydi.
Respublikada energetikaning ravnaqi Toshkent shahri yaqinida joylashgan
Bo‗zsuv GES i qurilishidan boshlangan. Kuvvati 4 ming kVt bo‗lgan bu stansiya
1926 yilning may oyida ishga tushirilgan edi.
1-rasmda Bo‗zsuv GESning umumiy ko‗rinishi va elektr energiya ishlab
chiqaruvchi generatorlari joylashtirilgan zalning umumiy ko‗rinishi tasvirlangan.
|
