3-mavzu: Yo‘l belgi guruhlari

- 37 - 
Yo‘l-transport hodisalari keltiradigan
iqtisodiy zararlar 
Yo‘l transport hodisalari davlatlarni katta iqtisodiy yo‘qotishlarga olib keladi va bu miqdor 
milliy umumiy mahsulotning 1-3% tashkil qiladi. Jahon bankining bergan axborotiga ko‘ra YTH 
natijasida global iqtisodiy bir yillik zararlar dunyo bo‘yicha 500 mlrd amerika dollariga teng.Faqat 
rivojlanayotgan davlatlarning YTH natijasida ko‘radigan bir yillik zarari 100 mlrd.AQSh dollarini 
tashkil etadi. 
NIIAT mutaxassislari o‘tkazgan ilmiy tadqiqotlar [5] natijasida bitta YTH bo‘ladigan 
o‘rtacha zararlar 2000 yilda quyidagicha: 
O‘lgan – 3.406 mln. rub 
Engil yaralangan –0.017 mln.rub. 
Bolaning o‘limi –4.16 mln.rub. 
Harakat xavfsizligini oshirish uchun bajariladigan ishlar ko‘lamini va YTH natijasida xalq 
xo‘jaligiga yetkaziladigan zararni aniqlash SQM 3-81 «Avtomobil yo‘llarini loyihalashda yo‘l 
transport hodisalaridan xalq xo‘jaligiga keladigan zararni hisobga olish yo‘riqnomasi» ga asosan 
olib borilishi maqsadga muvofiq.Quyida bu
 
yo‘riqnomaga binoan YTH da yetkazilgan zararni 
hisoblashni keltiramiz.
Hisobga olingan YTH dan bo‘ladigan o‘rtacha iqtisodiy zarar qiymati, avtomobil yo‘lining 
qanday joydan o‘tishiga, qarab 3.8 jadvalda keltirilgan.
3.8 Jadval
Yillar 
 
O‘rtacha yillik «VVP» o‘sishi 4% tashkil etganda «rub» 
 
Aholi punkti 
Avtomobil yo‘llari tekislik, qirlik 
joylardan o‘tganda 
Avtomobil yo‘lari tog‘lik 
joylardan o‘tganda 
2002 
272770 
301400 
158700 
2003 
283400 
314420 
162600 
2004 
294030 
327440 
166500 
2005 
304660 
340460 
170400 
2006 
315290 
353480 
174300 
2007 
325920 
356500 
178200 
2008 
336500 
359520 
182100 
2009 
347180 
362540 
186000 
2010 
357810 
375560 
189900 
2011 
368440 
388580 
193800 
Izoh: jadvalda keltirilgan qiymatlar 2003 yil Rossiya rubilida berilgan, uni O‘zbekiston 
so‘miga o‘tkazish uchun maxsus keltirish koeffitsientiga ko‘paytirilib kundalik va istiqboldagi 
iqdisodiy zararlarni hisoblanadi. 
Iqtisodiy zararlarni hisoblashda davlat statistikasiga kiritilmaydigan bitta YTH dan 
keladigan zararni quyidagi formula orqali hisoblash mumkin. 
P = S + P
1
 + P
2
(3,1) 
Buyerda: S- transport vositasining, yo‘l sharoitlarining yoki ortilgan yukning buzilishidan 
bo‘ladigan zararlar; P
1
- YTH bo‘lgan joyda boshqa o‘tayotgan transportlar yo‘qotadigan vaqtdan va 
yo‘l harakat qismini tozalashga ketadigan harajatlar; P
2
- davlat harakat xavfsizlik nazorati 
tomonidan sarflanadigan harajatlar. 
Nazorat savollari: 
1. YTH nima? 
2. YTH necha sharti bor? 
3. YTH necha turga bo‘linadi? 
4. YTH hisobga olish kimlar tomonidan olib boriladi? 
5. YTH kartochkasi qanday to‘ldiriladi? 
6. YTH dan oladigan iqtisodiy zararlar qanday aniqlanadi? 

- 38 - 

Download 1,75 Mb.