|
Aholi daromadlarining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati
|
| bet | 5/5 | | Sana | 05.12.2023 | | Hajmi | 0,72 Mb. | | #111774 |
Bog'liq 4.aholining turmush darajasi va daromadlari4. Aholi daromadlarining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati
Aholi daromadlari - bu alohida shaxs yoki oila (uy xo’jaligi) tomonidan turli manbalardan ma’lum davr mobaynida olinadigan va iste’mol, jamg’arma, turli yig’in va soliqlarga sarflanadigan pul va natural tushumlar majmuidir
Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholi daromadlari tarkibida qator o’zgarishlar sodir bo’ldi:
-birinchidan, daromadlar shakllari o’zgardi, ya’ni an’anaviylariga (ish haqi, pensiya, nafaqa, stipendiya) tadbirkorlik faoliyatidan, mulkdan, ko’chmas mulkdan, qimmatli qog’ozlardan, chet el valyutasidan keladigan daromadlar qo’shildi;
-ikkinchidan, daromadlaming miqdor va sifat tarkibiy qismlari o’zgardi, haqiqiy egalik qilinayotgan daromadlar, to’planish va ajralish koeffitsienti, daromad tanqisligi, tirikchilik minimumi, qashshoqlik darajasi, aholi pul daromadlarining xarid qobiliyati kabi xususiyatlar paydo bo’ldi.
-uchinchidan, daromadlardan foydalanishning yangi yo’nalishlari qo’shildi: majburiy to’lovlar va badallar, chet el valyutasini, qimmatli qog’ozlami, shaxsiy mulkni sotib olishga xarajatlar, tijorat banklariga qo’yilmalar.
Aholining pul daromadlari - bu ish haqi, tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromad, nafaqa, pensiya, stipendiya shaklidagi barcha pul tushumlari, mulkdan foiz, dividend, renta, qimmatli qog’ozlar, ko’chmas mulk, qishloq xo’jaligi mahsulotlari, hunarmandchilik buyumlarini sotishdan va har xil xizmatlar ko’rsatishidan kelib tushadigan daromadlardir.
Natural daromadlar - bu asosan uy xo’jaliklari tomonidan shaxsiy iste’mol uchun ishlab chiqarilgan mahsulot (shaxsiy yordamchi xo’jalik, fermer xo’jaligidan), shuningdek, davlat byudjeti, korxonalar fondi va turli xayriya yordami mablag’lari hisobiga olinadigan natural tushumlar va bepul xizmatlardir.
5. Aholi daromadlarining turlari va uning tarkibi
Omillar nazariyasiga muvofiq daromad turlari. Omillar nazariyasiga muvofiq asosiy ishlab chiqarish omillari quyidagilardir:
-tabiiy boyliklar (er va tabiiy boyliklar);
-investitsiya boyliklari;
-mehnat;
-tadbirkorlik faoliyati.
Renta - miqdori chegaralangan er va boshqa tabiiy boyliklardan foydalanish uchun to’lanadigan narhdir. Aksariyat hollarda renta ijara to’lovi shaklida chiqadi.
Opsionlar - bu egasiga belgilangan muddatda (odatda 3-6 oy) qimmatli qog’ozlar yoki tovarlaming ma’lum miqdorini qayd qilingan narxda sotib olish yoki sotish huquqini beruvchi qog’ozlardir. Opsionlar chiqarib, korxona daromadlaming kamayishidan ushbu korxona qimmatli qog’ozlariga yoki uning mahsulotiga kursning tushishi hisobiga qo’shimcha kirim oladi.
|
| |
