209
4-Amaliy mashg‘ulot.
Mavzu: Multiplekslash qurilmalarini o’rganish
Ishning maqsadi: WDM multipleksorlari WDM
demultipleksorlari bilan
tanishish, To’lqinli zichlashtiruvchi texnologiyalarning turlari o’rganish, WDM
tizimlarning ishlash jarayonini OptiSystem dasturiy vositasi yordamida tahlil qilish.
Nazariy qism
Oxirgi yillarda insoniyatning axborot almashishga bo‘lgan talabi bir necha
ko‘p marta oshdi. Internetning paydo bo‘lishi va keng qo‘llanila boshlanishi bilan
xalqaro aloqa tarmoqlari orqali ma’lumot almashinish hajmi keskin o‘sdi. World
Wide Web-butun jaxon tarmog‘i vujudga kelgandan so‘ng, keng jamoatchilik ham
Internetning misli ko‘rilmagan imkoniyatlaridan
foydalana boshladi, natijada
axborotlar hajmi ortib, kanalning o‘tkazish qobiliyatiga talab ortib bordi (4.1-rasm.).
Tarmoqdagi oxirgi o‘n yilliklarda uzatish tezligining o‘sishi (grafikdan ko‘rinib
turibdiki, yangi texnologiyalarni yaratish va ularni amalga tadbiq etish o‘rtasidagi
davr borgan sari qisqarmoqda)
Tolali optik tarmoqlar, SDH/SONET ierarxiyasini qo‘llagan holda uzatish
tezliklarini oshirish bo‘yicha rivojlandi. Natijada kam kanalli uzatish tezliklaridan,
tezligi 155 Mbit/s bo‘lgan sinxron raqamli ierarxiyaning STM-1
tizimiga, undan
keyin tezligi 622 Mbit/s bo‘lgan STM-4 tizimiga va tezligi 2,5 Gbit/s bo‘lgan STM-
16 tizimiga o‘tish amalga oshdi. Jadallik bilan rivojlanish zaruriyati Internet
trafiklariga, ya’ni uning xizmat turlariga bo‘lgan qiziqish bilan bog‘liqdir. Internet
tarmoqlariga ulanuvchi kanallar hajmining oshishi o‘z navbatida foydalanuvchilarga
multimediyalardan foydalanish imkonini beradi. Bu esa tarmoqqa ulanuvchi
operatorlarning sonini oshirishga majbur qiladi va natijada
kanallar soni singari
ularning uzatish tezliklari ham oshadi. Bunday tezliklardan foydalanish uchun STM-
64, STM-256 texnologiyalari yaratildi. Lekin ma’lumotlarni uzatish hajmining
yanada oshishi va mavjud bo‘lgan optik tolalar orqali o‘tkazuvchanlik qobiliyatining
tez to‘lishi yana muammolarni yuzaga keltirdi.
210
4.1
- O’tkazuvchanlikning yillar davomida o’sish grafigi
Bunday muammolarni xal qilish uchun esa 3 variantdan foydalanishga to‘g‘ri
keladi:
- yangi optik kabellarni yotqizish;
- yuqori ishlab chiqaruvchanli vaqtli multipleksirlashga ega bo‘lgan
apparaturalardan foydalanish;
- kanallarni to‘lqin uzunligi bo‘yicha zichlashtirish WDM (wavelenght division
multiplexing) texnologiyalaridan foydalanish.
Birinchi variantda tarmoqdagi mavjud bo‘lgan optik kabellarni o‘rniga
yangisini yotqizish iqtisodiy sarf xarajatlarni oshiradi.
Yotqizilgan kabellar bo‘yicha tolaning optik o‘tkazuvchanlik qobiliyatini ikki
usul orqali oshirish mumkin: kanalning uzatish tezligini, anchagina tez vaqtli
zichlashtirishni qo‘llash hisobiga, yoki WDM texnologiyalarini qo‘llab, bir optik tola
bo‘ylab signallarni uzatishni amalga oshiruvchi to‘lqinli kanallarning sonini oshirish
hisobiga.
Birinchi variantni qo‘llash, sinxron raqamli ierarxiya (SDH/SONET) tizimlari
qo‘llaniladigan uzoq
masofali aloqa tarmoqlarida, bir qancha qiyinchiliklar bilan
bog‘liq, ya’ni uzatish tezligi 40 Gbit/s dan yuqori bo‘lgan oxirgi apparaturalarni
zudlik bilan qimmatlashishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda amalda axborotlarni uzatish
tezligi 10 Gbit/s tezlikga ega bo‘lgan TDM kanallari qo‘llanilmoqda. 40 Gbit/s
tezlikli TDM kanallarini qo‘llashni ta’minlovchi apparaturalar yaratildi. Bundan
tashqari ko‘pgina hollarda yotqizilgan optik tolalar 10 Gbit/s dan yuqori bo‘lgan
tezlikda axborotlarni uzatish imkonini bermaydi, chunki uni
yotqizishda tolali optik
kabel tarkibida, axborotlarni bunday uzatish tezligida tolada yuzaga keladigan bir
qator ta’sirlar nazarda tutilmagan.
Tolali optik aloqa liniyalari bo‘yicha axborotlarni uzatish tezligini, axborot
hajmini oshishi yangi optik tolali texnologiyalarni, ayniqsa kanallarni to‘lqin uzunligi
bo‘yicha multipleksirlovchi (zichlovchi)
WDM va DWDM deb ataluvchi
texnologiyalarni yaratilishiga olib keldi.
WDM (wavelenght division multiplexing) to‘lqin uzunligi bo‘yicha ajratishga
ega bo‘lgan multipleksirlash, DWDM (dense wavelenght division multiplexing) -
to‘lqin uzunligi bo‘yicha ajratishga ega bo‘lgan zich multipleksirlash ma’nosini
anglatadi.
WDM texnologiyasi bir vaqtning o‘zida keng spektrdagi optik nurlanishlarni
o‘tkazuvchi optik tola qobiliyatiga yoki interferensiya lanmaydigan va o‘zaro
bog‘lanmagan to‘lqin uzunliklarining juda katta majmuasiga asoslangan. Har bir
to‘lqin uzunligi tola bo‘ylab axborotlar oqimini uzatuvchi o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan
optik kanal bo‘lib xizmat qiladi. Qo‘shni kanallar oralig‘i juda kichik nanometrlarni
tashkil etadi.
211
WDM texnologiyasi quyidagi afzalliklarga ega:
- kanallarni o‘tkazuvchanlik qobiliyatining juda yuqoriligi;
- ma’lumotlarni uzatish tezligining yuqoriligi;
- turli trafiklarning signallarini bir biriga bog‘liq bo‘lmagan holda uzatish;
- bitta optik tola orqali trafiklarni ikki tomonlama
dupleks rejimda uzatish
imkoniyatining mavjudligi;
- tor nurlanish spektrli (0,1 nm) yarim o‘tkazgichli lazerlardan foydalanish aloqa
masofasini oshirish imkonini yaratadi;
- WDM tizimining modul tuzilishi tarmoqni oson modernizatsiyalash va kanallar
sonini soddagina oshirish imkonini beradi. Qo‘shimcha spektral kanallar yordamida
yangi xizmat va sig‘imni kiritish mumkin;
- rezervlash hisobiga yuqori ishonchlilikka ega;
- bu texnologiyaning kelgusi rivojlanishi to‘liq optik tarmoqlarga o‘tish imkonini
beradi.
WDM texnologiyasi tolali optik kanallarning va aloqa tarmoqlarining
o‘tkazuvchanlik qobiliyatini yuz martagacha oshirish va optik tolaning o‘tkazish
qobiliyatidan samarali foydalanish imkonini beradi.
Uni vaqtli zichlashtiruvchi
texnologiya (TDM) lar bilan birgalikda qo‘llash orqali, bitta optik tola bo‘ylab
axborotlarni uzatishni terabit tezlikgacha etkazish mumkin.
WDM texnologiyasi dupleks rejimda (bir vaqtning o‘zida ikki tomonlama
yo‘nalishda) bir tola bo‘ylab bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan yuzlab optik kanallarni
uzatuvchi tolali optik tizim va tarmoqlarni yaratish imkonini berdi.
