73
Markaziy siqilgan teshikli ustunlarni hisoblash. Teshikli ustunlarni
o„qqa nisbatan (meterialli) ishlashi xuddi yaxlit ustunlarniki kabi bo„ladi, shuning
uchun ustunning egiluvchanligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
⁄ (6.2)
6.6-rasm. Teshikli ustunlar: a-kashaksiz
panjarali ustun;
b- kashakli panjarali ustun;
1-shvellerlar; 2-metall taxlalar; 3-kashaklar.
a)
d
1
1
δ
z
0
h
b
x
y
y
x
b)
k
z
0
h
b
x
y
y
x
β
z
0
z
0
I
I
I
I
1
2
3
b
o‘
b
o‘
74
Ikki tarmoqli ustunning
o„qqa nisbatan inersiya radiusi quyidagi formula
orqali aniqlanadi:
√
√
⁄
√
⁄
(6.3)
bu yerda
J
x
– ikki tarmoqli ustunning
o„qqa nisbatan inersiya momenti ,
m
4
;
A – ikki tarmoqli ustunning ko„ndalang
kesim yuzasi, m
2
;
- bir tarmoqli
ustunning
o„qqa nisbatan inersiya momenti, m
4
;
-
bir tarmoqli ustunning
ko„ndalang kesim yuzasi, m
2
.
Teshikli ustunlar
o„qqa nisbatan (erkin)
ishlashida uning kritik
zo„riqishida turg„unligini yaxlit ustunlarga nisbatan kam yo„qotadi, ustunning erkin
o„qqa nisbatan egiluvchanligini
⁄
Erkin o„qqa nisbatan keltirish egiluvchanligining har bir tarmoq bo„yicha
o„qqa nisbatan (6.6-rasm) qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi:
kashaksiz (metall taxtachali) ustunlar
uchun
√
(6.4)
kashakli ustunlar uchun
√
(6.5)
bu yerda
A - o„zak kesimining to„liq yuzasi, m
2
;
A
k
– kashaklar ko„ndalang
kesmlarining yuzasi, m
2
;
α – kashakning qiyalik burchagiga bog„liq bo„lgan
koeffitsiyent. Uni quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
(6.6)
bu yerda
k
- kashak uzunligi, m;
b
o‘
– ustun tarmoqlarining o„qlari
orasidagi
masofa, m;
-panjara tugunlari orasidagi eng qisqa masofa, m.
Erkin
o„qqa nisbatan egiluvchanlik quyidagi formula orqali aniqlanadi:
√
√
yoki
√
(6.7)
Metall taxtali ustunlarda har bir tarmoqning egiluvchanligi
oraliqda qabul qilinadi.
Shundan so„ng inersiya radiusi quyidagich aniqlanadi:
yoki
√
, m (6.8)
75
Bu formuladan:
√
, m (6.9)
Ustunning eni quyidagicha aniqlanadi:
, m (6.10)
bu yerda
z
0
– prokatning betaraf o„qidan profelning tashqi tarmog„igacha
bo„lgan masofa, m.
Ustun kesimi tanlangandan so„ng uni turg„nlikka tekshiriladi.
