71
a)
b)
c)
d)
e)
f)
k)
f)
b
b
b
b
b
b
b
h
h
h
h
h
h
h
6.5-rasm. Teshikli ustunlarning ko‘ndalang kesimlari: a, b, c, d-markaziy
siqilgan;
e, f, k-markazsiz siqilgan.
6.3. Yaxlit ustunlar.
Yaxlit ustunlar prokatli yoki yig„ma (bir nechta turli kesimli prokat yoki metall
taxtalarni payvandlash orqali birlashmasi) bo„lishi mumkin.
Yaxlit ustunlar asosan qo„shtavrli va metall taxtali
prokatlari bir biriga H
shakilda payvandlash orqali hosil qilinadi (6.5-rasm).
Markaziy siqilgan ustunning kesimi uni turg„unligini ta‟minlash shartiga asosan
tanlanadi.
Siqilgan elementlarning umumiy turg„nligini tekshirish (2.3)
formula orqali
amalga oshiriladi.
Ustun kesimining kontur o„lchamlari
h va
b va inersiya
radiusi orasida nisbiy
bog„lanish bor, bu bog„lanish
shakil koeffitsiyenti deb ataladi. Ko„p qo„llaniladigan
ustun (o„zak) kesimlar uchun bu koeffitsiyentning taxminiy qiymatlari 6.1-jadvalda
72
berilgan. Ushbu koeffitsiyentdan foydalanib, konturning talab qilinadigan o„lchamlari
h va
b lar aniqlanadi.
6.1-jadval
O‘zaklarning inersiya radiusining taxminiy qiymatlari.
Kesim
Qurilishda ko„p qo„llaniladigan qo„shtavr o„zakning
quvvatiga qarab,
kesim
pastki va yuqori
asoslarining qalinligi
,
ustun devorining qalinligi
esa
oraliqda bo„ladi.
Metall taxta enining uning qalinligiga bo„lgan nisbati
quyidagi formula orqali
aniqlanadi:
√
√
(6.1)