36
II BOB
KIMYOVIY ELEMENT,
KIMYOVIY BELGI
NIMA HAQIDA?
Atom va uning tuzilishi. Kimyoviy element. Kimyoviy belgi.
Kimyoviy elementning nisbiy atom massasi. Massaning atom
birligi.
Kimyoviy formula. Valentlik. Indeks. Molekula. Nisbiy mole-
kulyar massa. Oddiy va murakkab moddalar. Mol tushunchasi.
Avogadro doimiysi. Moddaning molyar massasi. Modda miqdori.
Kimyoviy reaksiyalar
NIMANI O’RGANASIZ
Atom tuzilishi haqidagi bilimlarni rivojlanish tarixi. J. Dalton,
M.V.Lomonosov, Demokrit ta’limotlari. Proton, neytron va elek-
tronlar. Kimyoviy
element va uning belgisi, nomlanishi. Kim-
yoviy elementning nisbiy atom massasi. Massaning atom birligi.
Izotop lar. Izobarlar. Izotonlar
Kimyoviy formula. Valentlik. Valentlik asosida mashqlar ba-
jarish. Indeks. Molekula. Nisbiy molekulyar massa. Oddiy va
murakkab moddalar. Mol tushunchasi. Avogadro doimiysi. Mod-
daning molyar massasini aniqlash
. Modda miqdori.
Kimyoviy formulalar asosida hisoblashga oid
masalalar ye-
chish. Kimyoviy reaksiyalarning tenglamalarini tuzish, o‘qish va
tenglash, hisoblashga doir masalalar yechish.
37
II BOB. 11-MAVZU.
Atom
O‘rganiladigan natijalar
• Atom tuzilishi haqidagi bilimlarning
rivojlanish tarixi
• Demokrit ta’limoti
• Sharq mutafakkirlarining
qarashlari
• J. Dalton, M. V. Lomonosov
ta’limotlari
Asosiy tushunchalar
Atom atamasi qadimgi
yunon tilida “atomos” – “bo‘lin-
mas” ma’nosini bildiradi.
Demokritning fi kricha, ma-
teriya diskretdir. Aristotel fi kri-
cha, materiya uzluksiz.
Atomlar yo‘qolmaydi, qayta
joylanadi.
Atomlar
protonlar, elektron-
lar va neytronlar deb ataladi-
gan kichik zarrachalardan tuz-
ilgan. Shunday qilib, atomlar
bo‘linadi va moddaning eng
kichik zarrasi emas.
1. Rasmdagi mahsulotlarning qaysi birida oddiy ko‘z
bilan ham mayda zarrachalarni ko‘rish mumkin?
2. Sizningcha, ulardan qaysi
biri mayda zarralar
yig‘indisidan iborat emas?
3. Bug‘doy donlari taxminan 3 metr masofadan qanday
ko‘rinadi? U yaxlit yoki donador ko‘rinadimi? 10 metr
masofadan-chi?
4. Suv yerga ohista quyilganda qanday ko‘rinishga ega
bo‘ladi?
Atom atamasi qadim-
gi yunon tilida “atomos” –
“bo‘linmas” ma’nosidagi
so‘z dan olingan bo‘lib, ke-
lib chiqishi qadimgi yunon
faylasufl arining
moddaning
eng kichik bo‘linmas zarra-
si haqidagi fi krlariga borib
taqaladi. Levkipp (milod-
dan avvalgi 500–200-yillar)
dunyo eng kichik zarralar
va bo‘shliqdan iborat, deb
ta’kidlagan.
Demokrit
(Afl otun)
(mi l.av.
460–370-yillar)
moddalar mayda bo‘lin-
mas zarrachalardan ibo-
rat deb hisoblagan. Agar
mis bo‘lagi
mayda-mayda
bo‘laklarga bo‘linaversa,
u oxiri bo‘lib bo‘lmaydigan
nuqtaga yetadi. Demokrit
shu zarralarni atomlar deb
ata gan. Uning fi kricha,
materiya diskretdir.
