|
Kislorodning biologik jarayonlardagi roli
Pdf ko'rish
|
| bet | 95/157 | | Sana | 01.02.2024 | | Hajmi | 66,04 Mb. | | #150134 |
Bog'liq 7-sinf KIMYO 2022Kislorodning biologik jarayonlardagi roli
Kislorod barcha hayotiy organik moddalar – oqsillar, yog‘lar, uglevodlar tarkibiga kiradi.
Kislorod ishtirokida eng muhim hayotiy jarayonlardan biri – nafas olish amalga oshiriladi,
buning natijasida to‘qimalarni kislorod bilan uzluksiz ta’minlanadi. Bir kishi kuniga 20–30
m
3
havoni yutadi va chiqaradi. Insonning tinch holatda kislorodga bo‘lgan ehtiyoji soatiga
25 l ni tashkil qiladi. Agar havodagi kislorod kontsentrasiyasi 9% ga tushsa, bu hayot uchun
xavf tug‘diradi. Odamlar va issiqqonli hayvonlarda qonga kirib boradigan kislorod gemoglo-
bin bilan birikib, oksigemoglobin hosil qiladi.
Ozonning biologik jarayonlardagi roli
Ozon inson va atrof-muhitga ijobiy va salbiy ta’sir qiladi. Ko‘p miqdorda u zararli bo‘lib,
maqbul dozalarda odamlarni o‘limdan qutqaradi. Ozonning kuchli oksidlovchi xususiyatlari
uni ko‘plab organik moddalar ishlab chiqarishda, qog‘oz, moy va boshqalarni oqartirish
uchun ishlatish imkonini beradi. Ozon mikroorganizmlarni o‘ldiradi, shuning uchun u suv va
havoni tozalash uchun ishlatiladi (ozonlash). Biroq, havoda faqat juda kichik konsentrasi-
yalarga ruxsat beriladi, u o‘ta zaharli (is gazi CO dan ham zaharliroqdir).
Toza havo to‘g‘risidagi qonun 1963-yilda yaratilgan, ammo atrof-muhit sifati 1970-yil-
gacha tartibga solinmagan va 1971-yilga kelib EPA bir soatlik havo sifati standartini (NAQ)
yaratdi: O
3
va azot dioksidi uchun 0,08 mg/kg ga. Azot dioksidi va ozon astmasi borlarga
ta’sir qiluvchi ikkita asosiy tashqi havo kimyoviy ifl oslantiruvchisidir. Bundan tashqari, azot
dioksidi kislotali yomg‘irning shakllanishida rol o‘ynaydi, global isishga hissa qo‘shadi va
o‘simliklarning o‘sishiga to‘sqinlik qiladi. Yer darajasidagi ozon o‘simlikning fotosintez qobili-
yatini buzadi va ularning kasalliklarga chidamliligini pasaytiradi.
2017-yili O‘zbekiston olimlari tomonidan
havoni, eritmalarni ozonlash, turli obyektlar-
ga ozon bilan ishlov berishda foydalanish
mumkin bo‘lgan yangi ozonator yaratildi.
Yangi moslama avvalgilaridan ish samara-
dorligi yuqoriligi bilan ajralib turadi. Ixtiro
ozonli havo va ozonli kislorodga ehtiyoj
bo‘lgan bir qator sohalarda, jumladan, bi-
ologiya, tibbiyot, qishloq xo‘jaligi va sanoat-
da keng qo‘llanilishi mumkin.
Kashfi yotchilar mazkur ixtiro uchun IAP
05398 raqamli patent olishdi.
Topshiriqlar
1. Kislorodning biologik roli qanday?
2. Tabiatda havo tarkibi qanday saqlanadi? Bunda yashil o‘simliklar qanday rol o‘ynaydi?
3. Nima uchun havo ifl oslanishiga qarshi kurashish muhim?
4. Nima uchun eshik-derazalar yopiq xonalarda ish qobiliyati pasayadi?
5. Nafas chiqarilganda karbonat angidrid ajralishini tajriba bilan qanday isbotlash mumkin?
|
| |
