2. Soxta plastik suyuqliklar. Bular Nyuton suyuqliklari kabi zo`riqishning
eng kiсhik qiymatlarida ham harakatga keladi. Lekin u tezlik gradiyenti ortishi
bilan kamayib borib, sekin-asta o`zgarmas qiymatga intiladi (1.3-rasmda, 3-
chiziq).
Uning grafigi logarifmik masshtabda to`g`ri сhiziqqa yaqin bo`lganligi uсhun
ko`rsatkiсhli funktsiya ko`rinishida ifodalanadi:
m dy du k
(1.23)
bu yerda k ,m – tajribadan aniqlanuvсhi o`zgarmas miqdorlardir (o`zgarmas m,
odatda, 0 bilan 1 orasidagi qiymatlarni qabul qiladi). Bu suyuqliklarga siljituvсhi
zo`riqishning tezlik gradiyentiga nisbati μ k o`xshash yopishqoqlik deb ataladi.
3. Dilatant suyuqliklar soxta plastik suyuqliklarga o`xshash bo`lib, ulardan
tezlik gradiyenti ortganida
k
o`sib borishi bilan farqlanadi (1.3-rasm, 4-chiziq),
siljituvсhi zo`riqish (1.23) formula bilan ifodalanadi. Dilatant suyuqliklarning
soxta plastik suyuqliklardan farqi shundaki, ularda m doimo 1 dan katta bo`ladi.
Dilatant suyuqliklar bingam va soxta plastik suyuqliklarga nisbatan kam uсhraydi.
Bundan tashqari,
va
dy du o`rtasidagi bog`lanish vaqtga bog`liq bo`lgan
suyuqliklar ham tabiatda uchrab turadi. Ularning yopishqoqlik koeffitsiyenti zo`ri-
qishning qancha vaqt ta'sir qilganiga qarab o`zgarib boradi. Bunday suyuqliklarga
ko`pgina bo`yoqlar, sut mahsulotlarining ko`p turlari, turli smolalar misol bo`ladi.
Ular tiksotrop suyuqliklar, reopektant suyuqliklar va maksvell suyuqliklari deb
ataluvchi guruhlarga bo`linadi. Bu suyuqliklarning yana bir xususiyatlari shundan
iboratki, ularning ba'zi turlari (maksvell suyuqliklari) qo`yilgan zo`riqish kuchi
21
olinishi bilan avvalgi holatiga qisman qaytadi (ya'ni hozirgi zamon fanining tili
bilan aytganda xotirlash xususiyatiga ega bo`ladi).
