A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva avtomatikaning tеxnik vositalari toshkеnt- 2011

Download 2,39 Mb. Pdf ko'rish
bet	5/73
Sana	17.11.2023
Hajmi	2,39 Mb.
	#100404

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 73

Bog'liq
avtomatikani texnik vositlar

1.3. Avtomatikaning boshqarish sxemalari

a)

b)

v)

1.2.- rasm. Avtomatika elementlarining statik tavsifnomalari.
a) - chiziqli Ks= Kg= const; b) - uzluksiz nochiziqli; Ks
≠Kg≠ const. v)- nochiziq
uzlukli Ks
≠Kq≠ const F
Avtomatika elementining yana bir muhim tavsifnomasi – element (kirish
kattaligi o’zgarishiga bog’lik bo’lmagan) chiqish kattaligining o’zgarishidan hosil
bo’lgan o’zgartirish xatosidir. Bu xatoga sabab atrof-muhit xaroratining,
ta’minlash kuchlanishining o’zgarishi va kabilar bo’lishi mumkin. Element
xarakteristikalarining o’zgarishi natijasida paydo bo’ladigan hato nostabillik deb
ataladi.
Ba’zi elementlarning chiqish va kirish kattaliklari o’rtasida ko’p qiymatli
bog’lanish mavjud. Bunga quruq ishqalanish, gisterezis va boshqalar sabab bo’lishi
mumkin. Bunda kattalikning xar bir kirish qiymatiga uning bir necha chiqish
qiymatlari mos keladi. Sezgirlik chegarasining mavjudligi shu hodisa bilan bog’liq.
Kirish kattaligining element chiqishidagi signalini sezilarli darajada
o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lgan qiymati sezgirlik chegarasi deyiladi.
Avtomatika elementlari mustahkamlik bilan xam xarakterlanadi. Elementlarning
sanoat ekspluatatsiyasida o’z parametrlarini yo’l qo’yiladigan chegarada saqlash
qobiliyatiga mustahkamlik deb ataladi. Mustahkamlik elementni loyihalash

21
vaqtida hisoblanadi va uni ishlab chiqarilgandan so’ng ekspluatatsiya jarayonida
sinaladi.
1.3. Avtomatikaning boshqarish sxemalari

Avtomatik tizimlar, elementlar va moslamalarning montaj, sozlash, rostlash,
ekspluatatsiya qilish kabi ish jarayonlarni bajarish maqsadida avtomatik
sxemalardan foydalinadi. Avtomatika sxemalari asosiy hujjat hisoblanadi va ular
funksional, strukturaviy, prinsipial va montaj sxemalariga bo’linadi.
Funksional sxemalar moslamalarni, elementlarni, vositalarni o’zaro
bog’lanishlarini va xarakatlanishlarini ifodalaydi. Elementlar sxemada
to’rtburchak shaklida belgilinadi, ularning orasidagi aloqalar esa strelkali chiziqlar
bilan belgilanadi. Strelkaning yo’nalishi signalning o’tishini ko’rsatadi (1.3 -
rasm).
ТE
1.3.- rasm. Avtomatikaning funksional sxemasi.
ТE - topshirish elementi; BK-boshqarish va qabul qilish elementi; IM - ijro
mexanizmi; BE-boshqarish elementi; BU - birlamchi o’zgartirgich.
Strukturaviy sxema avtomatik tizimni tashkiliy qismlarining o’zaro
bog’lanishlarini ko’rsatib, ularning dinamik xususiyatlarini tavsiflaydi.
Strukturaviy sxemalar funksional va prinsipial sxemalar asosida ishlanadi.
Strukturaviy sxemada aniq vosita, rostlagich, element ko’rsatilmasdan, balki
o’tayotgan fizikaviy jarayonning matematik modeli ko’rsatiladi. Strukturaviy
БК
ИМ
БО
БУ

22
sxemada elementlar to’rtburchak shaklida ifodalanadi va ularning ichida
elementning matematik modeli yoziladi (1.4- rasm).
1.4. - rasm. Avtomatikaning strukturaviy sxemasi.
Avtomatik rostlash tizimining keyingi tahlili elementlarning dinamik
xarakteristikalarini aniqlash va tizimning strukturaviy sxemasini yaratishdan
iborat bo’ladi. Bu tizimning strukturaviy sxemasi 1.5 - rasmda keltirilgan.
F
H
ТOP
. H
u q
H
1.5 - rasm. Хaydov chuqurligini avtomatik rostlashning strukturaviy
sxemasi.
Prinsipial sxemalar elementlarning o’zaro elektrik ulanishlarni ifodalaydi.
Ushbu sxemada avtomatika elementlari davlat standartlariga binoan belgilanadi.
Prinsipial sxemadagi shartli belgilar butun mosmlamani, tizimning ish prinsipini
tushunishga yordam beradi (1.6.- rasm).

Download 2,39 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 73

Download 2,39 Mb.

Pdf ko'rish