23
1.6.- rasm. Avtomatikaning prinsipial sxemasi.
Montaj sxemalar moslamalar orasidagi tashqi
ulanishlarni yoki moslama
ichidagi elementlarni o’zaro ulanishlarni ifodalaydi. Ushbu sxemalar montaj
ishlarini bajarayotganda ishchi chizmalar sifatida qo’llanadi (1.7.- rasm).
Kirish A
24 V V
yuklamaga
S
O’zgartgich
signali
chiqish 0…12
V
3, 50 Gs
380 V
Rk
.
1.7.- rasm. Avtomatikaning montaj sxemasi.
10
9
8
7
6
5
4
3
2
20
19
18
17
16
15
14
13
12
24
1.4. Qishlok va suv xo’jaligi ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish xususiyatlari
Qishloq va suv xo’jaligidagi ishlab chiqarish jarayonlari
murakkab axborot
almashinuvi va jarayonlariga ega bo’lib, ular turli ko’rinishlarda berilishi mumkin.
Bu esa shu sohada qo’llanuvchi mashina va uskunalarning maxsus ish rejimlariga
mos tushmay qolishi, oqim liniyalardagi ishlab chiqarish jarayonlarini to’xtab
qolishi, suv xo’jalik mashinalarining ish rejimlari bir-biriga mos tushmay qolishiga
olib kelishi mumkin.
Qishloq va suv xo’jaligining yana bir muhim xususiyatlardan
biri ulardagi
texnika va qurilmalarning katta maydonlarda joylashgani va ta’mirlash bazasidan
uzoqligi, uskunalarning kichik quvvatga ega ekanligi, ish jarayonining
mavsumiyligi hisoblanadi. Jarayonlar xar kuni ma’lum sikl bo’yicha
qaytarilishiga
qaramay, mashinalarning umumiy ish soatlari nisbatan kam hisoblanadi. Demak,
bu sohada qo’llanuvchi avtomatlashtirish vositalari turli ko’rinishlarga ega bo’lib,
nisbatan arzon, tuzilishi jihatidan sodda, ishlatishga qulay va ishonchli bo’lishi
kerak. Bunday sharoitda avtomatlashtirish vositalari aniq va ishonchli ishlashi
lozim, chunki bunday jarayonni tabiatan to’xtatib, uzib qo’yib bo’lmaydi. Misol
uchun, gidromelioratsiya tizimlarida avtomatlashtirish
vositalari tabiiy sharoit
o’zgarishiga qaramay, sutka davomida texnologik operatsiyalarning davomiyligini
ta’minlab berishi zarur.
Qishloq va suv xo’jaligida tashqi tasodifiy ta’sirlar turli ko’rinishlarda
o’zgarishi bilan xarakterlanadi. Qishloq va suv xo’jaligi avtomatikasidagi ko’pgina
ob’ektlar texnologik maydoni yoki katta hajmda vaqt ko’rsatkichlariga ega. Misol
uchun, nasos agregatlarida ob’ekt bo’yicha kattaliklarni nazorat qilish va
boshqarish kerak bo’ladi (suv sathi, bosim,
ish unumdorligi, xajmi va h. k).
Bunday ob’ektlar uchun avtomatlashtirish tizimlarida birlamchi
o’zgartkichlar, ijrochi mexanizmlarning optimal miqdoriga ega bo’lib,
boshqariluvchi ko’rsatkichlarning qiymatini belgilangan aniqlikda va ishonchli
ravishda saqlash katta ahamiyatga ega.
25
Qishloq va suv xo’jaligida qo’llanuvchi qurilma va uskunalarning
ko’pchiligiga xos bo’lgan xususiyatlardan biri ularning tashqi muhit bilan bog’liq
holda ochiq havoda ishlashidir: namlik va haroratni keng maydonda o’zgarishi,
turli
aralashmalar, chang, qum, agressiv gazlar hamda sezilarli tebranishlarning
mavjudligi. Qishloq va suv xo’jaligida sanoatdan farqli ravishda yuqoridagi
talablardan kelib chiqib avtomatlashtirish vositalari tashqi ta’sirlarga chidamli,
parametrlarini keng diapazonda o’zgaruvchi qilib ishlanishi zarur.
Bu esa loyihalashtirilayotgan ob’ektdagi
texnik vositalarning ishdan
chiqishini kamaytirish, yuqori aniqlikda ishlashini ta’minlash imkoniyatini beradi.
Ko’rsatilgan xususiyatlar eng avval tashqi muhit bilan bog’liq sharoitda ishlovchi
mashinalarda o’rnatilgan birlamchi o’zgartkichlar, ijro mexanizmlari,
nazorat
asboblari va boshqa texnik vositalarga ta’sir etadi. Qolgan avtomatlashtirish
vositalarini alohida xonalar yoki tashqi muxitga chidamli bo’lgan maxsus
shkaflarda o’rnatish mumkin.
