2.4-rasm. RS-6000 ALSning texnik vositalari kompleksi.
Ko‘rsatib o ‘tilgan barcha ISlari, ShKlar va boshqa sinf EHMlari,
ALS lar sohasida samarali foydalanish uchun hisoblash tarmoqlari
orqali birlashtiriladi. Bu esa ALSning imkoniyatlaridan foydalanish
38
kengligini oshiradi (har bir foydalanuvchi uzoqdagi ma lumotlar
bazasidan yoki dastur vositasidan foydalanish imkoniyatiga ega
bo‘ladi), turli EHMlar o ‘rtasida masalalarni taqsimlashni optimal-
lashtiradi, qimmat turadigan tashqi qurilmalardan kollektiv bo‘lib
foydalanish imkoniyatini yaratadi, ALS texnik vositalarining
ishlashi puxtaligini oshiradi.
Hozirda lokal, regional va global hisoblash tarmoqlaridan
foydalaniladi. Lokal hisoblash tarmoqlari bitta tashkilot yoki firma
territoriyasidagi ISlari, ShKlar va serverlarni bog‘laydi. 2.4-rasmda
IBM korporatsiyasi tomonidan yaratilgan RS-6000 ALSning texnik
vositalari kompleksi ko‘rsatilgan. Kompleksda EHM-shlyuzi sifa
tida o ‘rta sinfga tegishli ES-9000 dan foydalanilgan. Uning vazifasi
regional tarmoq orqali quvvatli super EHMga chiqish hisoblanadi.
Firma chegarasida alohida bo‘limlar va loyihalovchilar guruhlari
Ethernet turidagi LHT orqali bog‘langan. Bu tarmoqda bogManish
kanali sifatida uzatish tezkorligi lOMbit/s bo‘lgan koaksial
kabelidan foydalanilgan.
2.3. ALS larning tashqi q u rilm alari
ISlari, ShKlar va boshqa EHMlardan tashqari ALS lami tashkil
qilish uchun yana qimmat turadigan tashqi qurilmalar ham kerak
bo‘ladi. ALS larning tashqi qurilmalari deb, EHMni foydalanuvchi
va tashqi muhit bilan bog‘lanishini, undan tashqari axborotlami
saqlash, kiritish va chiqarish uchun tayyorlash va o ‘zgartirishni
amalga oshimvchi texnik va dasturli vositalari to ‘plamiga aytiladi.
Tashqi qurilmalar ikkita gumhga bo‘linadi:
-
lokal, EHM yoniga o ‘matiladigan yoki bevosita unga ula-
nadigan vositalar;
- terminal (uzoqdagi) vositalar.
Bajaradigan funksiyasiga qarab lokal va terminal qurilmalar
saqlovchi, teleishlov beruvchi va axborotlami kiritish-chiqarishni
amalga oshiruvchi vositalarga bo‘linadi. Foydalanuvchi bilan o ‘zaro
muloqot qiluvchi vositalar axborotlami grafikli shakllarda tasvirlash
va kiritish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
Dasturli xizmat ko‘rsatilishiga qarab ALS lar tashqi qurilmalari
ikkita, rastrli va koordinatali (vektorli) sinfga boMinadi.
39
Rastrli qurilmalarda tasvirlar piksellar deb ataluvchi
alohida
nuqtalardan tashkil topgan mozaykali rasmlar k o ‘rinishida chiqa-
riladi. Bunda
mozayka elementlarini tanlash ketma-ket amalga
oshiriladi. Tasvirlarni chiqarish vaqti doimiy b o ‘lib, rasmlaming
murakkabligiga bog‘liq bo‘lmaydi, faqat mozayka elementlari soni
(piksellar) va ulami tanlash tezligi bilan aniqlanadi.
Vektorli qurilmalarda tasvirlarni tashkil qiluvchi chiziqlarni
chizish ketma-ket amalga oshiriladi. Murakkab tasvirlarni chiqarish
vaqti yetarlicha cho‘zilib ketishi mumkin.
Zamonaviy ALSlarda bu ikki turdagi qurilmalardan juda keng
foydalaniladi. Barcha tashqi qurilmalar uchta asosiy guruhga
bo‘linadi:
- mashina tashib yuruvchilariga axborotlami kiritish-chiqarish
vositalari;
- hujjatlami kiritish-chiqarish vositalari;
- EHM bilan bevosita aloqa qiluvchi vositalar.
Birinchi guruh vositalari o ‘z tarkibiga TXQlari hisoblangan,
magnit disklarda va magnit lentalarda axborot yig‘uvchilami
kiritadi.
Hujjatlarni kiritish-chiqarish vositalari matnlar va grafikli axbo
rotlami chiqarishning o ‘ziga xos spetsifikatsiyasiga egadir. Ularga
turli chop etish qurilmalari (printerlar), grafquruvchilar, planshetlar,
skanerlar va boshqalar kiradi.
EHM bilan bevosita aloqa qiluvchi vositalarga turli displeylar,
axborotlami akustik kiritish-chiqarish qurilmalari, real obyektlar
bilan bog‘lovchi qurilmalar (datchiklar), axborotlami qo Ida kiritish
vositalari, alfavitli-raqamli klaviaturalar, turli planshetlar, manipu-
lyatorlar va boshqalar kiradi.
Juda ko‘p tarqalgan, axborotlami tasvirlovchi elektron qurilma
bo ‘lib displey hisoblanadi. Ko‘pgina IS va ShKlaming zamonaviy
displeylari
asosan grafikli adapter (grafikli protsessor) platasi
asosida yaratilgan. ALSlarda grafikli tasvirlarning sifatiga bo lgan
talab juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun oddiy VGA (640x480
nuqtali, 256 ta va undan kam rangli) standartidagi ShKning grafikli
adapterlari tasvirlarni vizuallashga to ‘g ‘ri kelmaydi. ALS paket-
larida bir qancha k o ‘rinishdagi tasvirlar mavjuddir:
40
- yuqori sifatli oq-qora, ikki o ‘lchovli tasvirlar (chizmalar,
eskiz va boshqalar);
- rangli yoki yarimrangli ikki o ‘lchovli tasvirlar (KIS topo-
logiyasi, bosma platalar va boshqalar);
- konstruktorlik chizmalar va eskizlaming karkasli uch о 1-
chovli proyeksiyalari, ko‘rinmaydigan chiziqlami olib tashlangan va
olib tashlanmagan holatlari;
- yuzasi bo‘yalgan uch o‘lchovli tasvirlar proyeksiyalari ,
- obyektlar yuzasining qaytaruvchanlik xarakteristikalarini
hisobga olingandagi va rangli soyalari shakllantirilgan tasvirlarning
realistik uch oMchovli proyeksiyasi.
Nisbatan oddiyroq oq-qora tasvirlar va karkasli uch oichovli
tasvirlar vektorli uslublardan foydalanib yaratilishi mumkin. Boshqa
ko‘rinishdagi tasvirlar yuqori ruxsatli va rangli palitrali rastrli rangli
(yarim soyali) grafikani talab etadi. 0 ‘rtacha sifatli tasvirlash uchun
1024x768 nuqtadan kam bo‘lmagan ruxsatli, 256 rangli
SVGA
tipidagi quvvatli ShKlaming grafikli adapterlari va unchalik qimmat
bo‘lmagan IS adapterlari, masalan, 1152x900 ruxsatli, 256 rangli
SUN oilasiga mansub ISlaridan foydalanish mumkin. Murakkab
obyektlar va ko‘p qavatli topologiyaga ega bo‘lgan katta integral
sxemalar konstruksiyalarining realistik uch o ‘lchovli tasvirlarim
vizuallash uchun yuqori tezkorlikka va grafikli adapterlar talab
etiladi. Bunday grafikli adapterlami grafikli protsessorlar deb
ataladi. Grafikli protsessorlarga va yuqori ruxsatli, dioganal bo‘yi-
cha katta o‘lcham!i (19 dyum va undan yuqori) rangli momtorlarga
ega ISlarini grafikli ishchi stansiyalari deb ataladi. IBM firmasining
PS-730 grafikli ISsida 1280x1024 nuqtali ruxsatni, 4 milliard
ranglaming turlarini ta’minlab beruvchi grafikli protsessor platasi
qo‘llaniladi. Tasvirlami vizuallashda bunday grafikli stansiyalarmng
tezkorligi sekundiga 990 ming uch oMchovli grafikli o ‘zgar-
tirishlami tashkil etadi. Bu esa sekundiga 120 ming uch oMchovh
uchburchaklami bo‘yab, qabul qilishga ekvivalent hisoblanadi.
Hozirda suyuq kristalli, yuqori sifatli monitorlardan ALS larda
foydalanish tasvirlar sifatini yuqori bo‘lishligini ta ’minlamoqda.
Undan tashqari
tasvirlami katta yassi ekranlarda vizuallashda,
yuqori 1024x1024 nuqtagacha ruxsatli lazerli proyeksiyali tizimlami
qoMlash tezkor rivojlanib bormoqda.
41
|
