3.5-rasm. Loyihalash yo ‘nalishini tashkil qilish.
Interaktiv sistemalar muloqotli til vositalarini, loyihalash jara
yonini boshqaruvchi, foydalanuvchi direktivalarini interpretatsiya
qiluvchi va berilgan loyihalash protsedurasini
bajaruvchi majmua
sistemalarini o‘z tarkibiga kiritadi.
Muloqotli
loyihalash
sistemalari
quyidagi
funksiyalami
bajarishini ta ’minlay olishi kerak:
- foydalanuvchi tomonidan kiritilayotgan frazalaming to‘g ‘ri
yoki noto‘g‘riligini kuzatib borishi va grammatik xatolami aniqlab
ulami to ‘g‘ri variantini aytib berishlar usulida ko‘rsatib turishi
kerak;
- foydalanuvchining savoliga eng minimal vaqtda javob bera
olishi kerak;
- muloqot tili foydalanuvchiga tushunarli b o iish i kerak va
servis xizmat ko‘rsatishlar kiritilgan b o iish i kerak.
Muloqot tillari aktiv yoki passiv bo‘lishi mumkin. Interaktiv
loyihalash sistemalari passiv tillar asosida
quyidagi xususiyatlarga
ega bo‘ladi:
57
- muloqotni tashkil qiluvchi bo‘lib sistema hisoblanadi. Ba’zi bir
aniqlangan nuqtalarda sistema ishini to ‘xtatib, foydalanuvchiga
murojaat qilishi mumkin;
— foydalanuvchi tomonidan faqatgina «ha», «yo'q» deb javob
beriladigan qilib, sistemaning m a’lumotlari yaratiladi.
Interaktiv sistemada aktiv tillardan foydalanilganda muloqot ikki
tomonlama amalga oshiriladi, foydalanuvchi xohlagan vaqtida
hisoblashni to‘xtatib kompyuterga murojaat qilishi mumkin.
Muloqot tili direktivali til hisoblanadi,
chunki sistemada turli
direktivalar zaxirasi k o ‘p bo‘ladi.
Muloqot tillaridan foydalanish natijasida, ALS dan eng past
malakaga ega foydalanuvchilar ham foydalanishi mumkin.
Muloqotli tillami tashkil qiluvchitari bo‘lib, sistemaning
m a’lumotlari va foydalanuvchi m a’lumotlari hisoblanadi. Siste
maning m a’lumotlari axborotli, so‘rovli, aytib berishli ma lu-
motlarga bo‘linadi. Axborotli m a’lumot
foydalanuvchi reaksiyasini
talab qilmaydi va oxirgi oraliq natijalami chiqarish uchun, undan
tashqari sistemaning o ‘sha vaqtidagi holatini, uning ishlash tartibini
ko‘rsatish uchun xizmat qiladi.
So‘rov m a’lumotlari algoritmlaming shohlangan nuqtalarida
kerakli shohni tanlash uchun va dastlabki m a’lumotlami
operativ
kiritish uchun xizmat qiladi. So‘rovlarga foydalanuvchi javob
berishi kerak bo‘ladi. Agar foydalanuvchi javob bermasa, avtomatik
tarzda javob, indamaslik tartibi orqali tanlanadi. Aytib berishlar
foydalanuvchilaming grammatik xatolarini to 'g ‘rilashda, variant-
larini menyudan tanlashda ishlatiladi.
Foydalanuvchi m a’lumotlari passiv tillardagi sistema so‘rov-
lariga sonlar, menyu elementlari, belgilar ko‘rinishidagi
javoblar
b o ia d i, aktiv tillarda esa, ishchi va xizmatchi deriktivalar
hisoblanadi. Ishchi deriktivlar loyihalash protsedurasini bajarishni
talab qiladi. Xizmatchi deriktivlar sistemani ishlashini boshqarish
uchun ishlatiladi.
Foydalanuvchi deriktivlari yordamida quyidagi funksiyalarni
bajarish mumkin:
- dastlabki m a’lumotlarni kiritish yoki korrektirovka qilish;
— loyihalash uchun masala kiritish yoki korrektirovka qilish;
58
- ishlatilayotgan elementlar parametrlarini kiritish yoki korrek
tirovka qilish;
- dastlabki izohni translatsiya qilish
natijasida aniqlanadigan
xatoliklami to ‘g ‘rilash va qayta loyihalashga yuborish;
- displey ekranida axborotni kerakli sonli pozitsiyaga surish;
- masala yechilishi davomida axborotlami olish;
- arifmetik-raqamli tashqi qurilmalarga natijalami olish uchun
berish;
- m a’lumotlar bazasini qarab chiqish va o'zgartirish;
- m a’lumotnoma axborotlarini olish.
Muloqotli sistemaning afzalligi,
sistemaning foydalanuvchiga
sistemadan foydalanish qoidalarini o ‘rgatish xususiyati hisoblanadi.
